«Της Αγιας Σοφιάς».Η διαχρονικότητα των αξιών μέσα από το δημοτικό τραγούδι.

«Λέγοντες δημώδη ιστορικά τραγούδια,

εννοούμεν άσματα εκπηγάσαντα αμέσως

εξιστορικών γεγονότων ή περιστάσεων

και προορισμένα να τραγουδιώνται

υπο του λαού»

                                                     (Uhland)

Εξαιρετική αναντήρητα θέση μεταξύ των μνημείων του λόγου του λαού μας, κατέχουν τα τραγούδια γράφει ο Ν.Πολίτης στον πρόλογο των «Εκλογών» του από το δημοτικό τραγούδι.

Όχι μόνο ως ισχυρώς κινούντα την ψυχή για το απέριττο κάλλος, την αβίαστη απλότητα, την πρωτοτυπία και τη φραστική δύναμη και ενάργεια, αλλά και ως το ακριβέστερο κάθε άλλου πνευματικού δημιουργήματος του λαού, που φανερώνει τον ιδιάζοντα χαρακτήρα του έθνους.
Στα άλλα είδη του λόγου, τις παροιμίες, τους μύθους, τα παραμύθια και τα αινίγματα, των οποίων η διάδοση από λαό σε λαό είναι εμφανής και συνηθισμένη, τα πολλά ξένα στοιχεία που έχουν διεισδύσει, κάνουν δύσκολη τη διάκριση του οθνείου από το ιθαγενές.
Αντιθέτως στα τραγούδια και στις παραδόσεις, ο εθνικός χαρακτήρας αποτυπώνεται ακραιφνής και ακίβδηλος.

Οι μεν παραδόσεις δεμένες στενά με τους πάτριους τόπους και τις οικείες μορφές εμφανίζουν με πλήρη πλαστικότητα τα εθνικά ιδεώδη και αποδεικνύουν ότι η αρχική μυθοπλαστική δύναμη του λαού διατηρείται αμείωτος,
τα δε τραγούδια αντικατοπτρίζουν πιστά το βίο και τα ήθη, τα συναισθήματα και τη διανόηση, τους εθνικούς πόθους και τις δοξασίες του ελληνικού λαού,  εξωραΐζονται με τον ποιητικό διάκοσμο και αναζωπυρώνουν τις αναμνήσεις των εθνικών περιπετειών.

Γι αυτό η δημοτική ποίηση είναι η ασφαλέστερη αφετηρία και το στερεότερο θεμέλιο, κάθε άλλης δημιουργίας της ελληνικής τέχνης.

Το έργο του ποιητή και του καλλιτέχνη, είναι τελειότερο και μονιμότερο, όταν έχει τις ρίζες του στο πάτριο έδαφος.
 «Ο θεμελιώδης ρυθμός, έλεγε ο Σολωμός, ας στυλωθεί στο κέντρο της εθνικότητας και ας υψώνεται κάθετα, ενώ το νόημα από το οποίο πηγάζει η ποίηση και το οποίο αυτή υπηρετεί, απλώνει βαθμηδόν τους κύκλους του».

Η δημοτική ποίηση είναι λοιπόν το τελεσφορότερο όργανο της εθνικής αγωγής, που εκτρέφει και συντηρεί το εθνικό φρόνημα, και κάθε Έλληνας πρέπει να γνωρίζει και να μελετά τουλάχιστον τα κυριότερα από τα δημώδη δημιουργήματα, χωρίς να αρκείτε σε όσα τυχόν δια βίου έχει αποκομίσει από την προφορική παράδοση.

Προς διευκόλυνση του σκοπού αυτού, αναγκαία είναι η έκδοση απανθισμάτων εκλεκτών μνημείων της δημώδους λογοτεχνίας, τα οποία να γίνουν κοινό ανάγνωσμα, που θα συντελέσει στη συντήρηση των άριστων κληροδοτημάτων της πατρικής κληρονομιάς  και θα αποκαλύψει κατά κάποιο τρόπο στο λαό τους κρυμμένους θησαυρούς, μεταδίδοντας τους σε όλο το έθνος.

Με αυτό το σκοπό και πάνω σε αυτή την αναγκαιότητα, ξεκινήσαμε σαν ιστολόγιο από την αρχή της παρουσίας μας στο χώρο του διαδικτύου, να αφιερόνομε κατά καιρούς επιλεγμένα αριστουργήματα από τη λαϊκή μας παράδοση σε μια ξεχωριστή ενότητα, τις «Παραδόσεις», ώστε να είναι εύκολη η ανεύρεση στον επισκέπτη αλλά και η συγκεντρωμένη τους παρουσία.

Στο σημερινό μας αφιέρωμα αναφορά στο λαικό τραγούδι, παρουσιάζομε μέσα από τις «Εκλογές», το ιστορικό τραγούδι της Αγια Σοφιάς, χιλιοτραγουδισμένο από τον ελληνικό λαό, ανάγνωσμα των πάλαι ποτέ σχολικών «Αναγνωστικών» της δημοτικής μας εκπαίδευσης,

Ξεχασμένο σήμερα ανάμεσα στα βούρκα της υποκουλτούρας της πολυπολιτισμικής ουτοπίας που μας ωθούν οι σύγχρονοι εθνοπατέρες και ο επεκτατικός τεχνοκρατικός μηχανισμός της παγκοσμιοποίησης και του εθνομηδενισμού.

Μεταξύ των πολυάριθμων θρήνων για την άλωση της Κωνσταντινούπολης, που συντάχτηκαν αμέσως μετά την καταστροφή, διακρίνονται τα δημοτικά τραγούδια, διότι μόνο αυτά εκφράζουν με βαθιά απλότητα, συναίσθημα εγκαρτέρησης προς τα μεγάλα εθνικά δεινά και βέβαια την ελπίδα του υποδουλωμένου έθνους περί ελευθερίας και ανόρθωσης.

Και είναι άξιο θαυμασμού, ότι αυτά εγεννήθηκαν όταν το έθνος φαινόταν να έχει απωλέσει τα πάντα πεσούσης της Κωνσταντινούπολης και ενώ από πουθενά δεν διαφαινόταν κάποια ακτίδα ελπίδας.

Αλλα η μεγάλη συμφορά του έθνους, βρίσκεται ακριβώς στο μεταίχμιο του φόβου και των ελπίδων, της απόγνωσης και της αναθάρρησης.

Διότι πριν από αυτήν μεν τα περί του μέλλοντος μαντεύματα ήταν απαίσια και προανήγγελαν όλεθρο και κατραστροφές, μετά δε την άλωση, εντελώς αντίθετα διεδίδοντο, που μαρτυρούσαν μεταβολή του φρονήματος του έθνους.

Ενώ πριν από την άλωση κυκλοφορούσαν χρησμοί περί της επικείμενης καταστροφής, αμέσως όμως μετά από την άλωση, εγεννήθηκαν αισιόδοξες για το μέλλον και την τύχη του έθνους ελπίδες και ριζώθηκε η πεποίθηση στον ελληνικό λαό, ότι αναπόφευκτα, με το σπαθί θα ανακτήσει την δια του σπαθιού αρπαχθείσα από τον εχθρό πατρική κληρονομιά.

Πριν προχωρήσομε στην ανάγνωση και μελέτη του δημοτικού μας τραγουδιού, καλό είναι να χρησιμοποιήσομε την ιστορική διδαχή που μας άφήνουν οι παραδόσεις και να δούμε τη διαχρονικότητα στο σήμερα, στη σημερινή περιδίνηση που βρίσκεται το έθνος και να αναλογιστούμε τη σύγκριση ανάμεσα στη διαφθορά των τότε αρχόντων του Πέραν, με αυτήν των σημερινών εθνοπατέρων.
Την παρακμή της τότε κοινωνίας, με τη σημερινή, στα ήθη, την εθνική συνείδηση και το αγωνιστικό πνεύμα. Η διδάσκουσα ιστορία μαζί με την παράδοση, τοποθετούν τις δυο περιόδους, στο ίδιο βάθρο.
όμως, και η ιστορία κάποτε μαζί με την παράδοση, απαξιώνουν όταν απέναντι τους έχουν ένα λαό ανίκανο να αντιληφθεί τα μηνύματα της δικής του ιστορίας, της δικής του παράδοσης. Και τον αφήνουν έρμαιο στον κάθε επίδοξο της γης.

                   ΤΗΣ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑΣ

                                 (1453)

Σημαίνει ο Θιός, σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια,

σημαίνει κ’ η αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι,

με τετρακόσια σήμαντρα κ’ εξηνταδυό καμπάναις,

κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.

Ψάλει ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης

κι΄απ’ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι κολόνναις.

Να μπούνε ‘ς το χερουβικό και να βγη ο βασιλέας,

φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κ’ απ΄αρχαγγέλου στόμα.

«Πάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τα’ άγια,

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστήτε,

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψη.

Μον στείλτε λόγο ‘ς τη Φραγκιά, να ρτούνε τρια καράβια.

τόνα να πάρει στο σταυρό και τάλλο το βαγγέλιο,

το τρίτο, το καλύτερο, την άγια τράπεζά μας,

μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη μαγαρίσουν».

Η Δέσποινα ταράχτηκε κ’ εδάκρυσαν οι εικόνες

«Σώπασε, κυρά Δέσποινα και μη πολυδακρύζεις,

πάλε με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά σας είναι».

Σημειώσεις.

Στίχος 4. Ο αριθμός των 62 παπάδων, δεν φαίνεται ακριβής. Η αλήθεια είναι ότι κάποτε, η αγία Σοφία είχε γύρω στους εξήντα πρεσβύτερους(το συνολικό πλήθος των κληρικών και των υπηρετών της εκκλησίας, ήταν υπερδεκαπλάσιο).

Στίχος 7. Η παράδοση λέει, ότι η τελευταία λειτουργία της αγίας Σοφίας, δεν αποτελείωσε. Η διακοπή έγινε όταν εψάλλετο ο χερουβικός ύμνος και έμενε να βγουν τα άγια, «να έβγη ο βασιλιάς», ψαλλόμενης της φράσεως του ύμνου «ως τον βασιλέα των όλων υποδεχόμενοι»

Δεν είναι λίγες και οι λαικές παραδόσεις που μας μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, μέσα από τις αποσπερίδες και τις διηγήσεις της γιαγιάς τα βράδια κοντά στο τζάκι, όπως αυτές τις ιστορίες που πήραμε από τις «Παραδόσεις» του Ν. Πολίτη ένα έργο που συγκεντρώνει όλες τις παραδόσεις του ελληνικού λαού σε δυο ογκώδεις τόμους και εκδόθηκαν από τη 

βιβλιοθήκη Μαρασλή, το 1904.

Επιμέλεια, ταξινόμηση κειμένων

και παρατηρήσεις  Βυζαντινός Αντίλαλος

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

1…ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ.......... 2…ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ.......... 3…Ο ΚΛΕΙΔΟΝΑΣ ΣΤΗ ΛΑΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ.......... 4…ΟΙ ΝΕΡΑΙΔΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΘΡΥΛΟΙ........... 5…Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ.......... 6…Ο ΔΙΓΕΝΗΣ ΑΚΡΙΤΑΣ............