ΑΗ ΚΥΡ ΓΙΑΝΝΗΣ Ο ΞΕΝΟΣ στη βυζαντινή Κρήτη

Ο Όσιος Ιωάννης, ο επονομαζόμενος Ξένος ή Αι-Κυρ Γιάννης, όπως μαθαίνουμε από την διαθήκη του, γεννήθηκε στο χωριό Μακρά Σίβα της Επαρχίας Πυριωτίσσης της Μεσαράς, το 970, δέκα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Σαρακινούς.

Η Κρήτη κατά καιρούς περιήλθε στο ζυγό διαφόρων κατακτητών. Για 133 χρόνια, από το 828 μέχρι το 961, οι Σαρακινοί Άραβες είχαν μετατρέψει την Κρήτη κέντρο των πειρατικών επιδρομών τους, στο Αιγαίο.

Πολλές πόλεις και χωριά της είχαν κυριολεκτικά καταστραφεί και οι Χριστιανοί είχαν πρόβλημα επιβίωσης, όσοι βέβαια είχαν γλιτώσει από τις σφαγές και τον εξισλαμισμό. Έτσι όταν απελευθερώθηκε η Κρήτη το 961 από τον Νικηφόρο Φωκά, υπήρξε άμεση η ανάγκη επανευαγγελισμού των κατοίκων της.

Η πίσω όψη του ναού

Αν και οι γονείς του ήταν ευσεβείς και εύποροι ο Όσιος Ιωάννης από νεαρής ηλικίας αγάπησε τον Χριστό και αφιέρωσε την ζωή του στον μοναχισμό και στην άσκηση. Ο Όσιος Ιωάννης ο Ξένος θεωρείται συνεχιστής της Ιεραποστολικής δράσεως του Οσίου Αθανασίου του Αθωνίτη και του Οσίου Νίκωνος του Μετανοείτε, αφού για 50 χρόνια κήρυττε και έκτιζε ναούς και μονές πηγαίνοντας από τόπο σε τόπο σε όλη την Κρήτη.

Οι δυο προηγούμενοι Ιεραπόστολοι από τον Όσιο Ιωάννη όπως προαναφέρθηκαν είχαν αναλάβει την αναβλάστηση της Ορθοδόξου πίστεως και ζωής στη μεγαλόνησο. Οι δυο όμως αυτοί άντρες δεν παρέμειναν στην Κρήτη. Ο μεν Άγιος Αθανάσιος παρέμεινε για λίγο διάστημα στην Κρήτη και έφυγε για το Άγιον Όρος όπου ίδρυσε την Μονή της Μεγίστης Λαύρας. Ο Όσιος Νίκων ο «Μετανοείτε» παρέμεινε επτά χρόνια στην Κρήτη έδρασε κυρίως στην ανατολικοκεντρική νήσο και κατόπιν έφυγε για τη Λακωνία όπου σήμερα τιμάται ως Πολιούχος Άγιος της Σπάρτης (λέγεται «Μετανοείτε», διότι συνέχεια στο κήρυγμά του καλούσε τους ανθρώπους να μετανοήσουν). Μόνο ο όσιος Ιωάννης ο Ξένος παρέμεινε στο νησί μέχρι το θάνατό του.

Η Παναγία Μυριοκεφάλων όπως είναι σήμερα

Κέντρο και άξονας της Ιεραποστολικής δράσεως του Αγίου υπήρξε η Ιερά Μονή Παναγίας των Μυριοκεφάλων την οποία ο Άγιος ίδρυσε με θαυμαστό τρόπο (όπως και τα περισσότερα προσκυνήματά του) κατόπιν εντολής της Παναγίας. Εννέα κτίσματα του Αγίου διαβάζουμε στη διαθήκη και βιογραφία του:

1) ο Ναός του Αγίου Ευτυχίου και Ευτυχιανού

2) η Ιερά Μονή Παναγίας Μυριοκεφάλων

3) ο Ναός Αγίου Γεωργίου Δούβρικα στη θέση Μέλικας

4) ο Ναός του Αγίου Γεωργίου (Ψαροπιαστή)

5) η Ιερά Μονή Αγίου Παταπίου

6) ο Ναός της Ζωοδόχου Πηγής Κουφού στον Αλικιανό Χανίων.(γνωστός ως Αη Κυρ-Γιάννης)

7) ο Ναός Αγίου Παύλου Σφακίων

8) ο Ναός Αγίου Γεωργίου στις Αζωγυρές

9) ο Ναός Αγίου Ευσταθίου Ακτής Κισάμου

Άγ. Παύλος Σφακίων ατην Αγ. Ρουμέλ

Το 1025 πήγε στην Κωνσταντινούπολη στον αυτοκράτορα Ρωμανό και στον Πατριάρχη Αλέξιο για να εξασφαλίσει σταυροπηγιακή αξία (δηλαδή να υπάγεται στη δικαιοδοσία του Πατριάρχη), φέρνοντας εικόνες με ιερά σκεύη κ.ά. Υπάρχουν άλλες δυο εκδοχές για την εικόνα της Παναγίας: Η μια αναφέρει ότι είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά, και η άλλη αναφέρει ότι την εικόνα της Παναγίας την έφερε ο Όσιος Ιωάννης από την Κωνσταντινούπολη την οποία λέγεται του παρέδωσε ο τότε Πατριάρχης Αλέξιος μαζί με το χρυσόβουλο χαρτί «σιγίλλιo» που του εξασφάλισε την ανεξαρτησία της Μονής της Παναγίας Μυριοκεφάλων.

Η Μονή συνέχισε τη λειτουργία της μέχρι τη Β΄ βυζαντινή περίοδο, ενώ επί Βενετοκρατίας δεν υπάρχουν πληροφορίες. Το 1755 ανακαινίστηκε και λίγο αργότερα έπαθε καταστροφές από τους Τούρκους, για ν’ ανακαινιστεί ξανά το 1840 από τον ηγούμενο Ματθαίο. Το 1852 αναγνωρίστηκε σταυροπηγιακή και σταμάτησε η κηδεμονία της από τη Μονή Ρουστίκων. Το 1900 κρίθηκε διαλυτέα Μονή και από το 1961 είναι ενοριακός ναός.

Ο ναός του Αγ. Ευτυχίου και Ευτυχιανού όπως σώζεται σήμερο

Υπάρχουν πολλοί θρύλοι, παραδόσεις και αναλυτικές περιγραφές για τους ναούς, τις μονές, τα ιδρύματα και κάθε προσκύνημα που ίδρυσε ο Όσιος Ιωάννης ο Ξένος. Από τον βίο του διακρίνουμε ότι πρόκειται για μια μεγάλη Εκκλησιαστική Μορφή. Η Ιεραποστολή υπήρξε ο βασικός και κύριος σκοπός του βίου του. Αφιέρωσε την ζωή του στην διάδοση του Ευαγγελίου στην εμπέδωση της εθνικοθρησκευτικής συνειδήσεως, στην οργάνωση της εκκλησιαστικής ζωής και του μοναχικού βίου και στην ανέγερση δεκάδων Ναών και Μονών.

Εικόνες απο το εσωτερικό του ναού

Ο τρούλος όπως σώζεται σήμερα

Προσθήκη

«Στην ευρύτερη περιοχή του κάμπου των Χανίων μεταξύ των οικισμών Αλικιανός και Κουφός, σώζεται ο μεγάλος ναός της Ζωοδόχου Πηγής, ή Αϊ κυρ Γιάννης από το όνομα του κτήτορα Ιωάννη του Ξένου και Ερημίτη. Κτίστηκε περί το 1030, στα πλαίσια μιας έντονης δραστηριότητας του οσίου στο χώρο της δυτικής Κρήτης. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο με έντονα προεξέχουσες τις πλάγιες κεραίες του σταυρού.

Τις επιφάνειες εσωτερικά καλύπτει τοιχογραφικός διάκοσμος σε δυο στρώματα. Το αρχικό στρώμα, που χρονολογείται στον 11ο αιώνα, αποκαλύφθηκε πρόσφατα κατά τις εργασίες συντήρησης στο βορειοανατολικό γωνιαίο διαμέρισμα. Αν και η κατάσταση διατήρησης δεν είναι πολύ καλή, πρόκειται για έργο ενός πολύ ικανού τεχνίτη. Εικονίζονται μορφές όρθιων, μετωπικών ιαματικών αγίων στους τοίχους και στηθαίων στο σταυροθόλιο.

Το δεύτερο στρώμα περιλαμβάνει την Παναγία Πλατυτέρα στην αψίδα, μορφές ολόσωμων και στηθαίων αγίων, σκηνές του ευαγγελικού κύκλου. Μεταξύ των σκηνών στη θέση του μεταγενέστερου, κτιστού τέμπλου, παριστάνεται ο Ιωάννης ο Ξένος ανάμεσα σε μαθητές του. Πρόκειται για έργο επίσης ικανού ζωγράφου του α΄ μισού του 14ου αιώνα, που εκφράζει ακαδημαϊκές, αλλά και λαϊκότερες τάσεις. Εξωτερικά στο υστερογοτθικό θύρωμα και το ανακουφιστικό τόξο, που ανακατασκευάστηκαν κατά το 15ο αιώνα στο νοτιοδυτκό τυφλό αψίδωμα, σώζονται λίγες παραστάσεις ιεραρχών και μοναχών -μεταξύ των οποίων πιθανώς και ο Ξένος- και της Παναγίας ως Ζωοδόχου Πηγής από ένα τρίτο στρώμα ζωγραφικής. Ο ναός σωζόταν σε προχωρημένη κατάσταση ερειπίου και αναστηλώθηκε αρχικά πρόχειρα από τους κατοίκους και στη συνέχεια, περί το 1950, από τον ακαδημαϊκό Α. Ορλάνδο.

Πρόσφατα πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες εργασίες αποκατάστασης του ναού και συντήρησης του τοιχογραφικού διακόσμου. Κατά τις εργασίες υποθεμελίωσης πραγματοποιήθηκε ανασκαφή στο εσωτερικό και εξωτερικά περιμετρικά του ναού, όπου αποκαλύφθηκε ένα μεσοβυζαντινό νεκροταφείο με χρήση από τον 11ο μέχρι τον 19ο αιώνα. Επίσης ανακατασκευάστηκε ο τρούλος με βάση τον αρχιτεκτονικό διάκοσμο της αψίδας και τον ανάλογο τρούλο του ναού του Αγίου Δημητρίου στον Άγιο Δημήτριο Ρεθύμνου.»

Τις παραπάνω πληροφορίες για το ναό πήραμε, από τη σελίδα του Υπ.Πολιτισμού, γραμμένες από τον Μιχ. Ανδριανάκη

Μερικές απο τις σωζόμενες τοιχογραφίες

Χαρακτηριστικά γράφει στη διαθήκη του ο Αγ.Ιωάννης ο Ξένος, αναφερόμενος στο ναό της Ζωοδόχου Πηγής στην περιοχή Κουφός Αλικιανού Χανίων.

«Εις δε τον φίλτατόν μου μαθητήν τον ιερομόναχον Κύριλλον αφήνω την εις Κουφόν Χανίων οικοδομηθείσαν Μονήν εις την οποίαν και ευρίσκεται ο ίδιος και όπως θέλει και βούλεται ας την κάμει ως κύριος, εξουσιαστής και οικοκύρης. Ει δε και ήθελε τις να ενόχληση τους μοναχούς των Μυριοκεφάλων από όσα παραγγέλλω, ή τον ιερομόναχον Κύριλλον, οποίου τάγματος και αν είναι, να είναι υποκείμενος εις τας αράς των Αγίων Πατέρων.

………………………………………………..

……………………………………………….

"Ετος από κτίσεως κόσμου "ςφλς" (6536), από δε Χριστού έτος "αλα" (1031)»

Πέθανε στην Ακτή Κισσάμου και στο ναό  αυτόν, βρισκόταν η κάρα του. Την εποχή της Ενετοκρατίας με διαταγή του τοπικού άρχοντα, μεταφέρθηκε και παραμένει μέχρι σήμερα, στον Ιερό Ναό του Αγίου Κυρίου Ιωάννου του ομώνυμου χωριού της Επαρχίας Κισσάμου, το σημερινό χωριό Τσουρουνιανά.

Η επίσημη αναγνώριση του Αγίου Ιωάννου έγινε από την Εκκλησία επί της Πατριαρχίας του Κυρίλλου Λουκάρεως στις 29 Απριλίου 1632.

Η μνήμη του εορτάζεται στις 20 Σεπτεμβρίου.

Σημ. Κατόπιν απαιτήσεως πνευματικών δικαιωμάτων, αντικαταστήσαμε τις επίμαχες φωτογραφίες που είχαμε βρει μέσω του google με δικές μας, εμπλουτίζοντας όσο μπορούσαμε το φωτογραφικό υλικό του άρθρου, πάντα στην ανάγκη ανάδειξης του τοπικού πολιτισμού και της ιστορίας.

Βυζαντινός Αντίλαλος