Με τα Βότανα τση γης, γιατρεύουνται τα πάθη...

Σε αυτό το άρθρο θα κάνομε μια προσέγγιση στο μαγικό κόσμο των αρωματικών φυτών και των βοτάνων, μια ιστορική αναδρομή στην χρήση τους από τον άνθρωπο, τις ιδιότητες τους και τη σημασία και χρησιμότητα τους στην ανθρώπινη διατροφή και υγεία, απέναντι από τη σύγχρονη φαρμακευτική ιατρική που μας έχει δώσει η βιομηχανία της επιστήμης από το 19^ο αιώνα και μετά.

Αναφορές στην φαρμακευτική χρήση των βοτάνων έχουμε από το

1500 πχ στην Αίγυπτο από παπύρους, που αναφέρονται σε μαγικά ξόρκια και θεραπείες μέσω βοτάνων.

Την ίδια περίοδο, οι Βέδες των Ινδιών στα επικά τους ποιήματα δίνουν απκετές πληροφορίες για τη χρήση των βοτάνων.

Στην Αρχαία Ελλάδα το 400 πχ άρχισε να ξεχωρίζει η φαρμακευτική των βοτάνων από τις δεισιδαιμονίες και τη μαγεία. Ο Ιπποκράτης πρώτος, πατέρας της ιατρικής, θεώρησε την ασθένεια ως φυσική συνέπεια, δίνοντας μεγάλη σημασία στον τρόπο διατροφής και πως αυτός επιρεάζει την ανθρώπινη υγεία.

Ο φιλόσοφος Θεόφραστος το 300 πχ έγραψε πολλά έργα για τη δύναμη και τις θεραπευτικές ιδιότητες των βοτάνων. Σημαντικό έργο του είναι η «περί βοτάνων ιστορία».

Ο Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος τον 1^ο μχ αιώνα, έγραψε το «Περί ύλης ιατρικής», αναφέροντα μέσα πάνω από 600 φαρμακευτικά φυτά και βότανα.

Ο Γαληνός στη Ρώμη το 2^ο μχ αιώνα, ανέπτυξε τη βοτανική ιατρική, βασισμένος στη «θεωρία του των 4^ων χυμών». Έδωσε πολλά σκευάσματα προερχόμενα από φυτά και βότανα, που χρησιμοποιούνται μέχρι τις μέρες μας από τη βοτανική ιατρική.

Όλοι οι λαοί της γης από την Ευρώπη ως την Αμερική και την Ανατολή, μακριά από ιατρικές γνώσεις και επιστημονική θεώρηση των ασθενειών, χρησιμοποιούσαν τα τοπικά φυτά και βότανα για τη θεραπεία ασθενειών, την καταπολέμηση του πόνου και στις γέννες των γυναικών, πάντα μέσα από την εμπειρία και τη γνώση που έπαιρναν από τη φύση και τις παραδόσεις τους.

Ο Παράκελσος γνωστός και ως αλχημιστής, ήταν ο πρώτος που έβαλε τη χημεία στην ιατρική των βοτάνων, μένοντας γνωστός ως ο πατέρας της χημείας. Ο ίδιος έλεγε: 'εξαρτάται μόνο από την δόση αν κάτι είναι θεραπευτικό ή δηλητήριο'. Πίστευε στη  αρχαία θεωρία, το «Δόγμα των υπογραφών», που υποστήριζε ότι η μορφή ενός φυτού προσδιόριζε το τι ασθένειες θα θεράπευε.

Άνθρωποι απο όλες τις θρησκείες, φυλές και πολιτισμούς ανα τους αιώνες έχουν χρησιμοποιήσει και χρησιμοποιούν φαρμακευτικά φυτά για την αποκατάσταση της υγείας τους. Σήμερα η Βοτανική Ιατρική έχει επαναξιολογηθεί αποδεικνύοντας την ουσιαστική συμβολή της στην υγεία, με μοντέρνα επιστημονική και αναλυτική μεθοδολογία, αλλά ακόμη και σήμερα δίδει μεγάλη βαρύτητα στην ιστορική της χρήση δια μέσου των αιώνων.

Η διαφορά μεταξύ της Βοτανικής Ιατρικής και της Χημικής Ιατρικής των φαρμάκων βρίσκεται στο ότι, στα φάρμακα χρησιμοποιείται μόνο η δραστική ουσία απομονωμένη. Επομένως, με την δραστική ουσία που περιέχουν τα φάρμακα παρουσιάζεται η λογική κατανόηση της δράσης των χημικών σκευασμάτων στο σώμα. Τα φαρμακευτικά φυτά σε αντίθεση με τα τεχνητά χημικά φάρμακα, περιέχουν και άλλα συνοδευτικά στοιχεία όπως υδατάνθρακες, λίπη, πρωτείνες, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία, ένζυμα, φυτοχημικά κλπ. Τα φυτοχημικά είναι κυρίως αυτά που προσδίδουν τις θεραπευτικές ιδιότητες των φαρμακευτικών φυτών.

Όλα αυτά τα στοιχεία, δραστικές ουσίες και συνοδευτικές δουλεύουν μαζί συνεργιακά, κι εδώ έγκειται η δυσκολία της επιστημονικής απόδειξης για το πώς ακριβώς τα βότανα δουλεύουν μέσα στο σώμα, σε αντίθεση με τα χημικά φάρμακα που αυτή η απόδειξη είναι εύκολη λόγω της απομόνωσης της δραστικής ουσίας.

Και το θέμα που γεννάται σήμερα στα θολά και ύποπτα χρόνια που ζούμε, είναι το τι σχέση μπορεί να έχει η σύγχρονη εφαρμογή της χημείας των φαρμάκων και των τροφίμων, με την φρενήρη κερδοσκοπική διάθεση των πολυεθνικών που μας τα προμηθεύουν και ποια η σχέση αυτών με τη διεθνή πολιτική όπως και η αλληλεξάρτηση-συνεργασία τους, για την επίτευξη σκοπών και στόχων πέραν και μακριά από την υγεία των πληθυσμών που υποτίθεται ότι υπηρετούν.

Στη συνέχεια θα κάνομε μια προσπάθεια προσέγγισης μερικών από τα πιο γνωστά βότανα και αρωματικά φυτά της Ελληνικής χλωρίδας. Με στόχο να δημιουργήσουμε το ερέθισμα στον αναγνώστη να ψάξει να γνωρίσει και να εκμεταλλευθεί σωστά τις χρήσιμες ιδιότητες των βοτάνων τόσο στην μαγειρική όσο και στην αντιμετώπιση ήπιων προβλημάτων υγείας.

Είναι γνωστό βέβαια ότι πολλά φάρμακα χρησιμοποιούν σαν πρώτη ύλη τα φυτά. Το ίδιο γίνεται με τα καλλυντικά και τα αρώματα. Στην εποχή μας, οι άνθρωποι αρχίζουν να ενδιαφέρονται ξανά για αυτά τα θέματα, στην προσπάθειά τους να ζήσουν πιο φυσικά. Έτσι, η βοτανοθεραπεία, η αρωματοθεραπεία ή η θεραπεία με τα ανθοϊάματα αρχίζουν να κερδίζουν ξανά έδαφος.

Πριν προχωρήσομε στα είδη των βοτάνων, να εξηγήσομε πως από αυτά θα φτιάξομε τα διάφορα σκευάσματα και τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα σε αυτά, ανάλογα με τον τρόπο χρήσης, από πληροφορίες που πήραμε από τα Ανθρωποσκαλίσματα

1.    Εκχύλισμα (αφορά τα μαλακά και τρυφερά μέρη του φυτού (φύλλα, άνθη, σπόροι).

Τα εκχύματα είναι χρήσιμα όταν θέλετε να χρησιμοποιήσετε τα δραστικά συστατικά ενός φυτού πλούσιου σε αρωματικά έλαια, ιδιαιτέρως αν χρησιμοποιείτε τα φύλλα ή τα πέταλα. Ένα έκχυμα, φτιάχνεται όπως ένα τσάι. Είναι η καλύτερη μέθοδος για να πάρουμε τις φαρμακευτικές ιδιότητες των ευαίσθητων μερών των φυτών, των λουλουδιών και των φύλλων τους. Μόλις αρχίσει να βράζει το νερό το κατεβάζουμε από τη φωτιά και ρίχνουμε μέσα την απαιτούμενη ποσότητα φρέσκων ή αποξηραμένων βοτάνων (ένα μέρος αποξηραμένου βοτάνου είναι ισοδύναμο με τρία μέρη φρέσκου). Το αφήνουμε 10 με 20 λεπτά και μετά σουρώνουμε και το χρησιμοποιούμε. Μπορούμε επίσης να ρίξουμε βραστό νερό πάνω στο βότανο, που το έχουμε σε μια τσαγιέρα καλά κλεισμένη για να μην εξατμιστούν τα αιθέρια έλαια τους και αφού περάσουν 10-20 λεπτά το φιλτράρουμε. Οι αναλογίες για ένα έγχυμα είναι από ένα μέχρι τρία κουταλάκια του γλυκού για ένα φλιτζάνι νερό. Αν χρειάζεστε μεγάλες ποσότητες από ένα έκχυμα, κρατήστε το απόθεμα σας σε ένα δοχείο ή μπουκάλι στο ψυγείο.

2.    Αφέψημα. αφορά τα σκληρότερα μέρη του φυτού (ρίζα, στέλεχος, σκληροί καρποί).

Όπως λέει και η λέξη θα πει αφήνω να ψηθεί. Κάντε ένα αφέψημα όταν το βότανο είναι σκληρό και ξυλώδες. Παίρνουμε το βότανο και το βράζουμε με νερό (συνήθως βράζουμε τα σκληρά τμήματα του φυτού, όπως είναι οι ρίζες, οι φλούδες, τα κοτσάνια, οι σπόροι). Εξασφαλίζεται έτσι ότι τα σκληρά τμήματα διασπώνται, οπότε τα δραστικά συστατικά εισέρχονται στο νερό σε διάλυμα. Αν είναι σκληρές ρίζες ή φλούδες πρέπει να τις βράσουμε 5 ως 10 λεπτά, για να μας δώσουν τις ευεργετικές τους ιδιότητες. Τεμαχίστε τα φρέσκα βότανα σε μικρά κομμάτια ή αλέστε τα αποξηραμένα συστατικά. Γενικά (για όποια βότανα δεν υπάρχουν ειδικές οδηγίες) ο χρόνος που τα βράζουμε εξαρτάται από την αντοχή των ιστών του φυτού στη θερμότητα. Βράζουμε 3 κουταλιές σε 2 φλιτζάνια νερό. Μόλις κατεβάζουμε το αφέψημα από τη φωτιά το σουρώνουμε αμέσως. Πρέπει να το πιούμε με δόσεις μέσα σε 12 ώρες γιατί μετά αλλοιώνεται και χάνει τη θεραπευτική του δύναμη.

3.    Βάμμα (το φυτό και διάλυμα οινοπνεύματος)

Τα βάμματα, τα διατηρημένα μείγματα αλκοόλ, νερού και βοτάνων είναι πολύ συμπυκνωμένα, έτσι η απαιτούμενη ποσότητα θα είναι λιγότερη απ' ό,τι στα εγχύματα και το αφεψήματα. Η αναλογία βοτάνου προς το υγρό είναι 1:5 (π.χ. 200 γραμμάρια βοτάνων προς 1 λίτρο υγρού). Μετρήστε την απαιτούμενη ποσότητα του βοτάνου που έχετε διαλέξει μέσα σε ένα σκούρο, με βιδωτό καπάκι δοχείο και σκεπαστέ το με κάποιο αλκοολούχο ποτό, όπως βότκα.Κρατήστε το βάμμα ερμητικά κλειστό σε ένα ζεστό μέρος και ανακινείτε το μπουκάλι δύο φορές ημερησίως. Μετά από 14 μέρες, στραγγίστε το κατάλοιπο με ένα κομμάτι ύφασμα από μουσελίνα, στύβοντας το καλά. Αποθηκεύστε το σε πολύ καλά βουλωμένα σκουρόχρωμα μπουκάλια. Αν προτιμάτε να μην χρησιμοποιήσετε αλκοόλ, δοκιμάστε ξίδί μηλίτη. Τα βάμματα μπορούν να ληφθούν αδιάλυτα ή με νερό, να προστεθούν σε κομπρέσες ή ροφήματα ή να μπουν σε νερό του λουτρού. Ακόμη, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή αλοιφών με την ανάμειξη τους με κερί μελισσών, με βούτυρο κακάο, ή βαζελίνη.

4.    Κατάπλασμα (κομπρέσα)

Βοηθούν το σώμα να απορροφήσει τα χημικά συστατικά των βοτάνων μέσω του δέρματος. Για μια κομπρέσα, μουσκέψτε ένα καθαρό κομμάτι από λινό, γάζα ή βαμβάκι σε καυτό αφέψημα ή έκχυμα. Απλώστε το όσο πιο ζεστό γίνεται στην πάσχουσα περιοχή και αλλάξτε το μόλις κρυώσει. Για να φτιάξετε ένα κατάπλασμα, τυλίξτε τα ίδια τα βότανα με λεπτή γάζα ή επιθέστε τα απ' ευθείας στο δέρμα. Αναμείξτε αποξηραμένα βότανα με νερό ή ξίδι μηλίτη για να φτιάξετε ένα ζεστό έκχυμα ή αφέψημα. Κρατήστε το κατάπλασμα ζεστό και αλλάξτε το όταν κρυώσει. Ένα μπουκάλι με ζεστό νερό τοποθετημένο πάνω στο κατάπλασμα συντελεί στη διατήρηση της θερμότητας για περισσότερο χρόνο.

Βεβαίως υπάρχουν αρκετά ακόμα παράγωγα βοτάνων και φαρμακευτικών φυτών, όπως λαδάκια, αλοιφές, σαμπουάν, κ.λ.π. αλλά σ' αυτά οι κανόνες παρασκευής τους διαφέρουν από φυτό σε φυτό έτσι.

Θα πρέπει όμως για άλλη μια φορά να τονίσουμε την ανάγκη για προσεκτική χρήση των διαφόρων φυτών. Στην αρχαιότητα η διαφορά μεταξύ του ιάματος και του δηλητηρίου ήταν πολύ λεπτή. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν και τα δύο "φάρμακον" και η λαϊκή παράδοση ονομάζει το δηλητήριο "φαρμάκι". Από τότε μέχρι σήμερα οι πολλαπλές επιδράσεις των βοτάνων και συνεπακόλουθα των αφεψημάτων, όπως βέβαια και οι ιδιότητές τους, δεν έχουν αλλάξει.

Το σίγουρο είναι πάντως πως η φύση φρόντισε να μας προικίσει με όλα εκείνα που είναι απαραίτητα για την καλή διαβίωση και υγεία του ανθρώπου και εναπόκειται σε μας να τα διαχειριστούμε σωστά.

Στα αρωματικά βότανα και φυτά της Ελλάδας, ανήκουν τα παρακάτω, όπως τα πήραμε συμπληρώνοντας με δικά μας στοιχεία και φωτογραφικό υλικό, από την ιστοσελίδα της

cretan-nutrition

Δίκταμος (Origanum dictamnus) (Έρωντας)

 Ενδημικό βότανο της Κρήτης που αποκαλείται και έρωντας ή στομαχόχορτο. Γνωστό από την αρχαιότητα, το χρησιμοποιούσαν ως αιμοστατικό και επουλωτικό πληγών. Η θεραπευτική του δράση για το στομάχι και οι επουλωτικές του ιδιότητες αναφέρονται και από τον Ιπποκράτη. Λέγεται ότι όταν τα αγρίμια τραυματιστούν τρίβουν την πληγή τους πάνω στο φυτό και αυτή επουλώνεται ταχύτατα. Φυτρώνει μόνο σε απόκρημνες πλαγιές και γκρεμνούς, έτσι η συλλογή του είναι επικίνδυνη. Ανθίζει και συλλέγεται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Σήμερα το πίνουμε κυρίως ως ρόφημα αλλά χρησιμοποιείται και για την παρασκευή ποτών.

Φασκόμηλο (Salvia fruticosa)

Ένα από τα πιο διαδεδομένα βότανα της Κρήτης με εξαιρετικό άρωμα. Ανθίζει Μάιο και Ιούνιο βγάζοντας μοβ-μπλε λουλούδια. Γνωστό από την αρχαιότητα για τις τονωτικές του ιδιότητες .

Το φασκόμηλο είναι εξαίρετο τονωτικό, καταπολεμά την κούραση, βοηθά άτομα που βρίσκονται σε ανάρρωση και διευκολύνει την πέψη. Συνιστάται σε άτομα που υποφέρουν από υψηλή εφίδρωση. Ισορροπεί ήπια τον οργανισμό των γυναικών που πάσχουν από σπάνια έμμηνα ή πρόωρη εμμηνόπαυση. (θα πρέπει να αποφεύγεται σε συχνή χρήση από γυναίκες που εκκρίνουν πολλά οιστρογόνα). Στη γαστρονομία πολλοί το χρησιμοποιούν ως συνοδευτικό λαχανικών και λευκών κρεάτων.

Μαλοτήρα (Sideritis syriaca)

 

Ένα από τα είδη τσαγιού του βουνού, γνωστού σε όλη την Ελλάδα. Φυτρώνει σε ξηρά και άγονα μέρη σε ολόκληρο τον ορεινό όγκο και αποτελεί σημαντικό κτηνοτροφικό φυτό ιδιαίτερα της ψηλής μαδάρας. (Μαδάρες, άλλη ονομασία των Λευκών Ορέων, μαδαρός = σπανός, χωρίς βλάστηση). Συλλέγεται τον Ιούλιο, κατά την περίοδο της ανθοφορίας της. Στην αρχαιότητα το όνομα sideritis αναφερόταν γενικότερα στην ικανότητα επούλωσης πληγών που προκαλούνταν από μεταλλικά αντικείμενα. Η λέξη μαλοτήρα προέρχεται από την περίοδο της ενετοκρατίας στην Κρήτη (ιταλικά male=αρρώστεια, tirare=σύρω). Το αφέψημά της χρησιμοποιείται ως ευστόμαχο, ως διουρητικό και κατά των κρυολογημάτων.

Μαντζουράνα (Origanum microphyllum)

 

Ανθίζει τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο και συλλέγεται την ίδια περίοδο. Χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική, τη μαγειρική, και την αρωματοποιία. Έχει παρόμοιες ιδιότητες με το θυμάρι και από την αρχαιότητα τη χρησιμοποιούσαν σε πολλές περιπτώσεις νευρικών παθήσεων, ιδανική για την αντιμετώπιση του κρυολογήματος.

Σερβίρεται ως βραστάρι (ρόφημα) μαζί με τη μαλοτήρα, δίνοντας ένα υπέροχα αρωματικό ρόφημα, προσθέτοντας θυμαρίσιο μέλι αντί για ζάχαρη.

Ρίγανη (Origanum vulgare ssp hirtum)

 

Η γνωστή σε όλους ρίγανη ανθίζει και συλλέγεται τον Ιούνιο και τον Ιούλιο. Τα άνθη της έχουν χρώμα λευκό με γλυκιά πιπεράτη μυρωδιά. Τη συναντάμε σε πετρώδη και ηλιόλουστα μέρη. Στη μελισσοκομία θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό φυτό μαζί με το θυμάρι. Αποτελεί βασικό αρωματικό της μεσογειακής κουζίνας σε ψητά, ψάρια και κρέατα. Παλαιότερα η συλλογή της αποτελούσε ένα σημαντικό εισόδημα για τον αγροτικό πληθυσμό. Από την αρχαιότητα γνωστές είναι και οι φαρμακευτικές ιδιότητες της ρίγανης. Χρησιμοποιείται ως ορεκτικό, αντισηπτικό, καταπραϋντικό στους πονόδοντους και στο στομαχόπονο και το αιθέριο έλαιό της έχει ευρεία χρήση στην αρωματοποιία

Θυμάρι (Coridothymus capitatus)

 Ανθίζει τον Ιούνιο και τον Ιούλιο και έχει γαλάζια άνθη. Στην Κρήτη βρίσκουμε και τον ασπρόθυμο. Και τα δυο είδη είναι σπουδαία μελισσοκομικά φυτά. Το θυμαρίσιο μέλι θεωρείται ως το εκλεκτότερο. Το θυμάρι έχει αντισηπτικές, διουρητικές, αντιπαρασιτικές και αντιπυρετικές ιδιότητες. Το αιθέριο έλαιό του χρησιμοποιείται μεταξύ άλλων και στις οδοντόπαστες. Στη μαγειρική χρησιμοποιείται ως άρτυμα.

Θρούμπα (Satureja thymbra)

Φαρμακευτικό και μελισσοκομικό φυτό. Ανθίζει κατά τους μήνες Ιούνιο και Αύγουστο. Η οσμή του μοιάζει με αυτήν του θυμαριού και της ρίγανης. Διεγείρει την όρεξη και δρα καταπραϋντικά στα ρευματικά. Χρησιμοποιείται και στη μαγειρική. Στα ξηρά και άνυδρα μέρη του ορεινού όγκου της Κρήτης αλλά και στα δάση και τα φαράγγια, αφθονούν ακόμη πάρα πολλά άλλα αρωματικά φυτά και βότανα, όπως το μάραθο, το αγκίσαρος, η λεβάντα, η καυκαλήθρα, το μελισσόχορτο κ.α. Αλλά και οι κήποι και οι αυλές είναι γεμάτοι βασιλικό, δυόσμο, δενδρολίβανο, μαϊντανό, άνηθο, λουίζα και πλήθος άλλων φυτών που ανέκαθεν αποτελούσαν το πραγματικό άρωμα της Κρήτης.

Χαμομήλι (Marticaria chamomila)

Συλλέγεται από τον Απρίλιο έως και τον Ιούνιο ενώ αποξεραίνεται και Χρησιμοποιείται για όλο το χρόνο. Στην Κρήτη υπάρχει παντού ιδιαίτερα σε χέρσους τόπους. Χαρακτηρίζεται ως αντιφλεγμονώδες, αντιαλλεργικό, καταπραϋντικό και άριστης ποιότητας αντισηπτικής χρήσης. Καταναλώνετε συνήθως ζεστό ως αφέψημα σε συνδυασμό με άλλα κρητικά βότανα,  συνδυάζοντας τη τέλεια χαλάρωση και καταπολεμώντας την αϋπνία

Δεντρολίβανο (Rosmarinus officinalis)

Το δεντρολίβανο θεωρείται τονωτικό και βοηθητικό της σεξουαλικής λειτουργίας. Τονώνει τη λειτουργία του ήπατος, βοηθά στη μείωση της χοληστερίνης και αναζωογονεί τον κουρασμένο οργανισμό. Σαν προσθετικό σε διάφορα παρασκευάσματα ανακουφίζει τον πονόδοντο. Κατά της τριχόπτωση και της  πιτυρίδας. Στην μαγειρική θεωρείται εξαιρετικό αρωματικό για ψητά και τηγανητά ψάρια.

Δάφνη (Laurus nobilis)

Φυτό της Μεσογείου, τα φύλλα του οποίου νοστιμίζουν σάλτσες, ψαρικά, κρέατα και όσπρια. Με δάφνινα στεφάνια αντάμοιβαν τους Ολυμπιονίκες στην αρχαιότητα.  Το εκχύλισμα της δάφνης καταπολεμά τα φουσκώματα, ανοίγει την όρεξη και τονώνει τα τεμπέλικα στομάχια. Αντισηπτική, είναι πολύτιμη για το συνάχι και τη βρογχίτιδα. Το δαφνέλαιο είναι κατάλληλο για τους ρευματισμούς.

Μέντα (Mentha x piperita)

 

Υπάρχουν πάρα πολλές ποικιλίες. Περιέχει μια δροσιστική ουσία, τη μενθόλη.  Είναι εξαιρετικά αντισηπτική, καταπολεμά το συνάχι τη γρίπη και τον πονόλαιμο. Είναι  επίσης χωνευτική, ηρεμιστική σε μικρή δόση και αφροδισιακή σε μεγάλες δόσεις. Τα αιθέρια έλαια από από αυτά τα φυτά έχουν εξαιρετική αξία στον αρωματισμό αρκετών προϊόντων (οδοντόπαστες, τσίχλες κ.λπ.)

Η άνθιση έρχεται Ιούνιο με Αύγουστο και μαζεύετε την ίδια περίοδο και θεωρείτε ένα από τα σπουδαιότερα βότανα.

Τίλιο (tilia cordata mill)

 

Είναι αρωματικό – φαρμακευτικό. Τα άνθη θεωρούνται ευστόμαχα. αντιβηχικά. μαλακτικά σπασμολυτικά, διουρητικά, αντικαταρροϊκά αποχρεμπτικά, αντιπαχυντικά και εφιδρωτικά. Ανθίζει τους μήνες Ιούνιο – Ιούλιο.

Βασιλικός (Ocimum basilicum)

Το όνομά του προέρχεται από την Ελληνική λέξη βασιλιάς. Χρησιμοποιείται στην μαγειρική για αρωματισμό σαλτσών

Χρησιμοποιείται ως αρωματικό σε κρητικά φαγητά,  όπως επίσης για αρωματισμό του ελαιολάδου σε συνδυασμό είτε μόνο του,  είτε με άλλα βότανα επίσης αρωματικά.

Ανακουφίζει από τις ημικρανίες,  έντονους πονοκεφάλους, από στοματίτιδες,  όπως επίσης καταπραΰνει τους σπασμούς των εντέρων. Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν πολτοποιημένο για την καταπραϋντική του δράση σε τσίμπημα σκορπιού, δάγκωμα μέλισσας,  ή ερεθισμό από τσουκνίδα.

Λυγαριά (Vitex agnuscastus)

 

Φυλλοβόλος θάμνος με γκριζοπράσινα, σύνθετα, παλαμοειδή, αρωματικά φύλλα και μοβ ή λευκά εύοσμα άνθη το καλοκαίρι και νωρίς το φθινόπωρο.

Κατά τη μυθολογία, όταν ο Προμηθέας ελευθερώθηκε από τον Κένταυρο Χείρωνα έβαλε στο κεφάλι του ένα στεφάνι από κλαδιά λυγαριάς για να θυμάται τα δεσμά του που ήταν καμωμένα από αυτά κι ακόμα πως ο Όμηρος αναφέρει στην Ιλιάδα, ότι ο Αχιλλέας έδεσε τους γιους του Πριάμου με βέργες λυγαριάς στα δάση της Ίδης.

Τσουκνίδα

Γνωστό σε όλους μας – κυρίως λόγω της φαγούρας που μας προκαλεί το δηλητήριό της – φυτό των αγρών και των εγκαταλειμμένων κήπων.  Όμως αυτό το ανεπιθύμητο χόρτο είναι στην ουσία από τα πολυτιμότερα στον άνθρωπο, γνωστό από την αρχαιότητα. Το αφέψημα από φύλα τσουκνίδας συνίσταται ως διουρητικό και καθαρτικό. Πολύ αναζωογονητική, διαθέτει ιδιότητες κατά της κόπωσης και του άγχους. Το κατάπλασμα από πολτοποιημένα φύλλα τσουκνίδας χρησιμοποιείται για τη θεραπεία των τραυμάτων.

Μυρτιά (Myrtus communis)

Η μυρτιά  με «στίλβοντα» καταπράσινα φύλλα στολισμένα με τα κομψοτεχνήματα-άσπρα άνθη της, υπήρξε πηγή έμπνευσης για τον αρχαίο καλλιτέχνη, που κατασκεύασε το χρυσό στεφάνι μυρτιάς του τάφου της Βεργίνας. Η μυρτιά, ήταν αφιερωμένη στην Πάφιο Αφροδίτη που όταν βγήκε από τη θάλασσα κρύφτηκε πίσω από ένα τέτοιο θάμνο. Οι νύφες φορούσαν στεφάνια από μυρτιά. Τα φύλλα της είναι γεμάτα από αδένες με αιθέριο έλαιο που δίνει και τη μυρωδιά στο φυτό, οι αδένες αυτοί φαίνονται κόντρα στο φως σαν τρύπες.

Αγιόκλημα (Lonicera)

 Τι μπορούμε να πούμε γι αυτό το αιθέριο λουλούδι με το μεθυστικό άρωμα και το εκτυφλωτικά όμορφο ανθό. Το άρωμά του μοναδικό ! Γι’ αυτό άλλωστε υπάρχει και αιθέριο έλαιο από αγιόκλημα. Συνήθως χρησιμοποιούνταν από τους παλιούς φυσιολάτρες για τις δερματικές μολύνσεις αλλά και την αϋπνία.

Λαδανιά (cistus creticus)

Η λαδανιά είναι ένα πολυετής αρωματικός θάμνος. Έχει όμορφα ροζ, και πιο σπάνια λευκά, λουλούδια και ανθίζει από τον Μάρτιο μέχρι και τον Ιούνιο. Στην Κρήτη, ανάλογα με την περιοχή αποκαλείται και αγριοτριανταφυλλιά ή αγριοφασκόμηλο. Είναι φυτό αρωματικό και φαρμακευτικό. Ο βλαστός και τα φύλλα περιέχουν βαλσαμώδη ρητινική αρωματική ύλη, το λάδανο. Η ρητίνη αυτή εκκρίνεται από τις αδενώδεις τρίχες των φύλλων και παρουσιάζει ισχυρή αντιμικροβιακή δράση και κυρίως αντιλευχαιμική δράση. Το λάδανο έχει επίσης καλά αποτελέσματα κατά της αϋπνίας, του πονόδοντου και του τέτανου. Με τους καρπούς του φυτού φτιάχνεται ένα βραστάρι που σταματά τη διάρροια και με τα φύλλα του ένα αρωματικό τσάι.

Παλιότερα ορισμένοι αρτοποιοί το έβαζαν στο φούρνο τους για να αρωματίζουν τα παξιμάδια, ενώ σε κάποιες περιοχές της Κρήτης, με το θυμίαμα της ρητίνης, θύμιαζαν τις εικόνες στις εκκλησίες. Έχει χρησιμοποιηθεί σαν αλοιφή σε διάφορες δερματικές παθήσεις αλλά και στην αρωματοποιία

Σήμερα το ρετσίνι, που λέγεται από τους ντόπιους «αλάδανος», συλλέγεται και εξάγεται στις αραβικές χώρες όπου χρησιμοποιείται σαν θυμίαμα.

Κάρδαμο

Μονοετές ποώδες φυτό, αυτοφυές αλλά και καλλιεργού­μενο σε όλο τον κόσμο, με χαρακτηριστική ο­σμή, λογχοειδή λεία φύλλα και λευκά μικρά λουλούδια (γνωστό από την αρχαιότητα και ως καρδάμωμα). Χρησιμοποιείται πολύ στην Ινδική κουζίνα και ανήκει στην οικογένεια της πιπερόριζας (τζίντζερ). Τα χρήσιμα μέρη του κάρδαμου είναι η ρίζα, τα ρι­ζώματα, οι μίσχοι και τα φύλλα.

είναι πλούσιό σε βιταμίνη C, αποτοξινωτικό, ανθελμινθικό και διουρητικό βότανο, καταπραΰνει τους ρευ­ματικούς πόνους, ενώ βοηθά στην αντιμετώπιση της καταρροής. Χρησιμοποιείται ακόμη για τη θεραπεία του διαβή­τη, ως καθαριστικό του αίματος και  τονώνει τι συκώτι. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη φυσώδη δυσπεψία και την ανακούφιση των κολικών πόνων. Διεγείρει την όρεξη και αυξάνει τη ροή σιέλου. Συχνά χρησιμοποιείται σαν άφυσο όταν χορηγούνται καθαρτικά. Έχει θερμαντική δράση και ηρεμεί. Βοηθάει την πέψη των γαλακτοκομικών προϊόντων και μειώνει την παραγωγή βλέννας μετά από την κατανάλωσή τους Επίσης μειώνει την απότομη επίδραση που έχει ο καφές στο νευρικό σύστημα, είναι άριστο ορεκτικό και βοηθά στην μείωση των φακίδων και των πανάδων του δέρματος.

......................................................................

Ενδεικτικές χρήσεις βοτάνων και αρωματικών φυτών

Αλόη βέρα: για έκζεμα, ζάχαρο, δυνάμωμα μαλλιών.

Αρχαγγελική: τονωτική αναιμία, ευστόμαχη, συκώτι, εντερίτιδα, ρευματισμούς, αρθριτικά.

Αγριάδα: πέτρες νεφρών, προστάτη, χολή, πολύ διουρητική.

Άγριο τριαντάφυλλο: χοληστερίνη, ζάχαρο, άμυνα οργανισμού, περιέχει βιταμίνη C.

Αγριμόνιο: ζαχαροδιαβήτη, φαρυγγίτιδα, πόνοι λαιμού, διάρροια.

Αλεξανδρινά φύλλα: δυσκοιλιότητα.

Αλθαία: μαλακτική, λαρυγγίτιδα, βήχα, φαρυγγίτιδα.

Αχιλλέα: Αιμορροΐδες, κιρσούς, γρίπη, άσθμα, λιποδιάλυση, κυτταρίτιδα.

Αψιθιά: ζάχαρο, διαταραχές έμμηνων, χωνευτική, εμετούς.

Βασιλικός: για καλή μνήμη, πονoκεφάλους, στομαχόπονους.

Βαλεριάνα: ηρεμιστική, νεύρα, αϋπνίες, υστερία.

Βάτος: ζαχαροδιαβήτη, διάρροια, πέτρες στα νεφρά, αρθριτικά, ρευματισμούς.

Γλυκάνισο: κολικούς, αεροφαγία, χώνεψη, λιποδιάλυση, κοιλόπονους.

Γλυκόριζα: αντιφλεγμονώδης, βήχα, κρυολόγημα, άσθμα, γαστρικά έλκη.

Γκίνσενγκ: αφροδισιακό, τονωτικό, δίνει μακροζωία.

Δάφνη: διαλύει τα άλατα του σώματος, για πυρετό.

Δενδρολίβανο: Ελιξίριο νεότητας, τριχόπτωση, πιτυρίδα, καρδιά, συκώτι.

Δίκταμο Κρήτης: στομαχοπαθήσεις, αφροδισιακό, τονωτικό, ζάχαρο.

Εκουιζέτο: προστάτης, κυστίτιδα, πέτρες στα νεφρά, ρευματικά.

Ευκάλυπτος: βήχα, άσθμα, καλή λειτουργία αναπνευστικού, βακτηριοκτόνο.

Εχινάτσεα: άμυνα οργανισμού, διεγερτικό του ανοσοποιητικού, αντιαλλεργικό.

Θυμάρι: Συκώτι, τονωτικό, χωνευ-τικό, στομάχι, καρδιά, ρευματισμούς.

Καλαμπόκι (φούντα): πέτρες νεφρών, κύστη χολής, ουρικό οξύ, προστάτη.

Καλέντουλα: εμμηναγωγική, κατά εκζέματος και ακμής.

Κάρδαμο/κακουλέ: αφαιρεί φακίδες και πανάδες, καρδιοτονωτικό, περιέχει βιταμίνη C.

Κύμινο: αεροφαγία, ορχίτιδα, χιονίστρες, δυσπεψία.

Κυπαρισσάκι: προστάτη, κυστίτιδα, πέτρες νεφρών, ζάχαρο, διουρητικό.

Λεβάντα: γενικό παυσίπονο, καρδιά, πονοκέφαλο, ιλίγγους, αϋπνία, σκόρο.

Λιναρόσπορος: βήχα, δυσκοιλιότητα, αιμορροΐδες, πέτρες χολής.

Λουΐζα: αδυνάτισμα, αέρια εντέρου, δυσκοιλιότητα, τυμπανισμούς, καλή διάθεση.

Λυκίσκος: ζάχαρο, χοληστερίνη, ηρεμιστικό, αναφροδισιακό.

Μάραθο: πέτρες νεφρών, αδυνάτισμα, λιποδιαλύτης.

Μαντζουράνα: στομαχόπονους, αέρια, αϋπνίες, κοιλόπονο.

Μαστίχα Χίου: ζάχαρο, χοληστερίνη, διουρητική, χρησιμοποιείται στη ζαχαροπλαστική.

Μελισσόχορτο: ηρεμιστικό, αϋπνίες, διαλύει ουρικό οξύ, ταχυκαρδίες, υπέρταση.

Μέντα: Στομαχικές διαταραχές, γρίπη, ξηρόβηχα.

Μολόχα: μαλακτική για το λαιμό, βήχα, λαρυγγίτιδα, φαρυγγίτιδα, γαστρίτιδα, άσθμα.

Πράσινο τσάι Κίνας: χοληστερίνη, τριγλυκερίδια, συκώτι, χολή, καρκίνο στομάχου.

Πικρόξυλο: ζάχαρο, χοληστερίνη.

Πασιφλώρα: ηρεμιστική, αϋπνίες, στρες, νεύρα.

Πιπερόριζα: τονωτική, αφροδισιακή.

Πολυκόμπι: πέτρες νεφρών, προστάτη, κύστη, ζάχαρο, αιμορροΐδες, σκώλικες εντέρου.

Πολυτρίχι: βρογχίτιδες, τραχειίτιδες, κρυολόγημα, φλεγμονές ουρικών οδών, άσθμα.

Σαπουνόχορτο: χολαγωγικό, καθαρτικό, έκζεμα, δερματίτιδα, νεφρά.

Σαλέπι: πονόλαιμο, γρίπη.

Σιναμική: δυσκοιλιότητα.

Σινάπι: βρογχίτιδα, ρευματισμούς, πλευρίτιδα, νευραλγίες, καρδιά.

Σπαθόχορτο: στομαχόπονους, ρευματισμούς, πληγές και κρεατοελιές (λάδι με σπαθόχορτο).

Σαμπούκο: γρίπη, φαρυγγίτιδα, κρυολόγημα, βρογχικά, αλλεργικό άσθμα, βήχα.

Σκορπιδόχορτο: πέτρες νεφρών, προστάτη, κυστίτιδα.

Τανατσέτο: παράσιτα, χαλαρώνει αιμοφόρα αγγεία, ανακουφίζει πόνους περιόδου.

Ταραξάκο: ίκτερο, ρευματισμούς, αιμορροΐδες, ζαχαροδιαβήτη.

Τσάι βουνού: θερμαντικό, γρίπη, βήχα, ηρεμιστικό, αϋπνίες, αναιμία.

Τσουκνίδα: αιμοκαθαρτικό, συκώτι, πέτρες νεφρών, διαλύει ουρικό οξύ, αφροδισιακό, περιέχει βιταμίνες A, B, C και μέταλλα.

Ύσσωπος: ζάχαρο, άσθμα, χοληστερίνη, βρογχικά, υπέρταση.

Φασκόμηλο: ζάχαρο, υπόταση, αναιμία, δυναμωτικό, στομάχι, μυϊκούς πόνους, γρίπη.

Χαμομήλι: Ηρεμιστικό, αϋπνίες, χωνευτικό, διουρητικό, ρευματισμούς.