Οι Χαλικούτηδες στα Χανιά του 19ου αιώνα

Στην περίοδο της Αιγυπτιακής κυριαρχίας της Κρήτης(1830-1841), στη συνοικία Άνω Κουμ Καπί των Χανίων, είχαν εγκατασταθεί λίγες οικογένειες Βεδουίνων, που έφεραν οι Αιγύπτιοι στα Χανιά και τους χρησιμοποιούσαν μαζί με τους μαύρους δούλους για τις βαριές και βάναυσες εργασίες.

Αργότερα και κατά τη διάρκεια της Ημιαυτόνομης Κρητικής Πολιτείας το 1884, η Διοίκηση της Κρήτης μετέφερε από τη Βεγγάζη πολυάριθμες οικογένειες Βεδουίνων που εγκατέστησε στη συνοικία Άνω Κουμ Καπί.

Μετά τη Σύμβαση της Χαλέπας που θα βρείτε αναλυτικά ΕΔΩ,

σε ολόκληρη την Κρήτη επικράτησε τάξη, ασφάλεια και ησυχία, που επέτρεψαν να κινηθεί ελεύθερα το εμπόριο, παρουσιάζοντας ζωηρή κίνηση.

Ένα μεγάλο εμπόδιο όμως, ήταν η έλλειψη εργατικών χεριών. Οι Τουρκοκρητικοί και οι Έλληνες κάτοικοι, από εγωισμό και υπερηφάνεια, δεν καταδέχονταν να ασχολούνται με τις εργασίες του χαμάλη, του νερουλά, του αραμπατζή κ.ά. που θεωρούσαν εξευτελιστικές.

Ο Σουλτάνος Αμπντούλ Μετζίντ 

Οι λίγοι μαύροι που είχαν μεταφερθεί στα Χανιά από παλιότερα ως δούλοι υπήρχαν ακόμη. Είχαν ελευθερωθεί από τη δουλεία το 1856, με την έκδοση και δημοσίευση του Χάτι Χουμαγιούν, επί του Αμπντούλ Μετζίντ.

Αυτοί, ενώ ήταν διαθέσιμοι, δεν επαρκούσαν γι αυτές τις εργασίες, οπότε η Γενική Διοίκηση αναγκάστηκε να μεταφέρει το 1884 από τα βόρεια παράλια της Αφρικής, μεγάλο αριθμό Βεδουίνων.

Η ενέργεια αυτή ήταν συγχρόνως και πολιτική πράξη των Τούρκων, που αποσκοπούσε στην πύκνωση του μουσουλμανικού πληθυσμού της πόλης των Χανίων, χρήσιμη για την αύξηση των ψήφων των Μουσουλμάνων στις βουλευτικές εκλογές, αλλά και για τη διατήρηση και αύξηση της μειονότητας στο νησί γενικότερα.
Κάτι ανάλογο, συμβαίνει και σήμερα σε επίπεδο χώρας στην αλλοίωση του εθνολογικού πληθυσμού μέσω της αθρόας εισαγωγής μουσουλμανικών πληθυσμών από τριτοκοσμικές χώρες, με τη διαφορά ότι σήμερα η Ελλάδα, δεν είναι όπως ήταν η Κρήτη τότε, ημιαυτόνομη με την αναγκαστική συμμετοχή στην κυβέρνηση της Τουρκίας, ή άλλης μουσουλμανικής χώρας αφού για μουσουλμανική εγκατάσταση μιλάμε πάλι, αλλά θεωρείται ανεξάρτητο κράτος με δική του κυβέρνηση. Αυτό βέβαια είναι ένα ζήτημα που θα το ξεδιαλύνει ο χρόνος και θα το κρίνει η ιστορία.

 

Απο το Κουμ Καπί των αρχών του 20ου αιώνα

Τους αποίκους αυτούς η Γενική Διοίκηση εγκατέστησε στη συνοικία Άνω Κουμ Καπί όπως είπαμε πιο πάνω και συγκεκριμένα στην εδαφική περιοχή που περιλαμβάνεται σήμερα μεταξύ των οδών Ελ. Βενιζέλου, Βασιλέως Κων/νου, Βας. Γεωργίου Β’ και Μακεδονίας.

Οι άποικοι βρίσκονταν κυριολεκτικά σε πρωτόγονη κατάσταση. Στεγαζόταν σε αντίσκηνα που τους παραχώρησε η Γενική Διοίκηση, που αργότερα αντικατέστησαν οι ίδιοι με οικίσκους, που οι ίδιοι κατασκεύαζαν από ξύλα, παλιοτενεκέδες και από οποιαδήποτε άλλα υλικά κατόρθωναν να εξοικονομήσουν.

Οι πρώτες καλύβες των Χαλικούτηδων

Άντρες, γυναίκες και παιδιά ασχολούνταν μαζί με τους λίγους μαύρους, με τις πιο βαριές χειρονακτικές εργασίες αμειβόμενοι κυριολεκτικά, με ένα κομμάτι ψωμί.

Μιλούσαν όλοι Αραβικά, ήταν φανατικοί μουσουλμάνοι και με την πάροδο του χρόνου έμαθαν λίγες λέξεις ελληνικά, που τις πρόφεραν παρεφθαρμένα.

Τους άποικους αυτούς οι ντόπιοι κάτοικοι, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, ονόμασαν «Χαλικούτες».

Με τον όρο να παραμένει ακόμα μέχρι και σήμερα στην χανιώτικη τοπολαλιά, με απαξιωτικό χαρακτήρα.

Η λέξη Χαλικούτης, δεν είναι ούτε αραβική, ούτε τούρκικη. Είναι ονοματοποιημένη που έπλασαν οι κάτοικοι των Χανίων, από τον ιδιαίτερο αλλά χαρακτηριστικό ήχο της φωνής των αποίκων.

Οι Χαλικούτες ήταν τίμιοι, εργατικοί, πιστοί στους εργοδότες τους και εργατικοί.

Οι μαύροι που βρέθηκαν στα Χανιά το 19^ο αιώνα είχαν μεταφερθεί από την Αφρική ως δούλοι από Άραβες δουλέμπορους, αφού το δουλεμπόριο υπήρχε στα Χανιά μέχρι το 1856, έτος που εκδόθηκε από το σουλτάνο Αμπντούλ Μετζίτ Α’ το Χάτι-Χουμαγιούν.

Οι Χαλικούτηδες και οι μαύροι συνεργαζόταν στις δουλειές τους και γιόρταζαν μαζί την Πρωτομαγιά.
Ξεχωριστή θέση στην ιστορία της πόλης, είχε εκτός απο τον Αλή Κογκό, ο μαύρος βαρκάρης των Χανίων, ο Σαλής Χελιδονάκης, με την απαράμιλλη καλοσύνη του και την εργατικότητα του.
Όμως, είναι λάθος η αναφορά οτι ήταν οι τελευταίοι Χαλικούτηδες των Χανίων, αφού μέχρι τα τελευταία χρόνια, υπήρχαν στο Κουμ Καπί οικογένειες απο απογόνους των Χαλικούτηδων, ίσως να υπάρχουν και σήμερα κάποιοι, που ζούσαν σχεδόν γκετοποιημένοι, σε συγκεκριμένη οδό της συνοικίας, κάτω απο την οδό Ελ. Βενιζέλου.

Λιμάνι Χανίων, 1898.
Αξιωματικοί απο τα πλοία των "προστάτιδων" δυνάμεων, μαζί με χαλικούτηδες

 

Αρχειο, Αιμιλιου Δασυρα

Κάθε πρώτη του Μάη, Χαλικούτες και μαύροι, άνδρες γυναίκες και παιδιά, πολύ πρωί ξεκινούσαν από τη συνοικία του Κουμ Καπί και πήγαιναν στην παραλία της συνοικίας Νέας Χώρας.

Εκεί έσφαζαν κριούς, που τους δώριζαν μπέηδες και αγάδες. Έβραζαν το κρέας και έφτιαχναν πιλάφι. Σαν φανατικοί μουσουλμάνοι δεν έπιναν κρασί, αλλά έτρωγαν, χόρευαν και τραγουδούσαν όλη μέρα και το ηλιόγερμα έπαιρναν το δρόμο της επιστροφής.

Ο Αλη Γκογκό σε φωτό της εποχής

Στα τελευταία χρόνια, πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924, στο γυρισμό προπορευόταν ο Αλή Κογκός, ένας πανύψηλος κοκαλιάρης μαύρος, χτυπώντας ρυθμικά την ταμπούσκα του.

Πίσω από τον Αλή Κογκό, χόρευε η Αμπλά Νουριγιέ, μια μαύρη γεροδεμένη γυναίκα, που από την παραλία της Νέας Χώρας μέχρι το Κουμ Καπί, χόρευε ασταμάτητα με το ρυθμικό ήχο της ταμπούσκας του Αλή Κογκό.

Στο χορό, έπαιρναν μέρος πολλές γυναίκες, μαύρες και Χαλικούτισες κάθε ηλικίας. Οι Χανιώτες, Τούρκοι και υπόλοιποι κάτοικοι της πόλης, περίμεναν την πομπή, στέκοντας δεξιά και αριστερά του δρόμου που θα περνούσε η «ορδή». Όταν η πομπή έφτανε στη συνοικία του Άνω Κουμ Καπί, διαλυόταν ήσυχα, χωρίς ποτέ να έχουν δημιουργηθεί κανενός είδους επεισόδια.

Την περίοδο που ο πρίγκιπας Γεώργιος ήταν ‘Υπατος Αρμοστής Κρήτης, η πομπή των Χαλικούτηδων δε σταματούσε στο Άνω Κουμ Καπί, αλλά συνέχιζε την πορεία μέχρι τη Χαλέπα και σταματούσε μπροστά στο παλάτι του πρίγκιπα, που ήταν η οικία του Θεμιστοκλή Μητσοτάκη, στην πλατεία Έλενας Βενιζέλου.

Για να τιμήσουν τον πρίγκιπα, τραγουδούσαν ένα τραγούδι που ήταν αποκλειστικά σύνθεση των Χαλικούτηδων. Τα λόγια του τραγουδιού επαναλαμβάνονταν συνεχώς με τον αλαλαγμό «Αρεχά-Αρεχά».

Δυο αξιωματικοί της Κρητικής Χωροφυλακής μπροστά στο παλάτι του πρίγκιπα, μοίραζαν στους συγκεντρωμένους με εντολή του πρίγκιπα άφθονα κέρματα, από τα νομίσματα της Κρητικής Πολιτείας, δώρο του πρίγκιπα στους Χαλικούτες και τους μαύρους.

Η επιστροφή από τη Χαλέπα, γινόταν με τάξη και η πομπή διαλυόταν στο Άνω Κουμ Καπί.

Το τραγούδι που τραγουδούσαν έξω από το παλάτι, ήταν το εξής.

Στη Χαλέπα,

Αρεχά, Αρεχά,

Πρίντσιπας Τζώρτζης

Αρεχά, Αρεχά

Λί Μπουμπουλί μου

Αρεχά, Αρεχά

Λέμπο-Λελέμπο

Αρεχά, Αρεχά

Τζώρτζης μπαμπάς του

Αρεχά, Αρεχά

Όλγα Νενέν του

Αρεχά, Αρεχά,

Λί Μπουμπουλί μου

Αρεχά, Αρεχά

Λέμπο Λελέμπο

Αρεχά, Αρεχά

Στη Χαλέπα…