Η διαχρονικότητα της ελληνικής γλώσσας

Ὁ ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος, σέ στίχους φωτεινούς σάν τήν ἀλήθεια, μᾶς δίνει εὐδιάκριτα τό στίγμα τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, πού ἀποτελεῖ τήν πιο ἀδιάψευστη δέλτο τῆς ἱστορίας καί τοῦ πολιτισμοῦ μας.

«Ὅταν κάποτε φύγω ἀπό τοῦτο τό φῶς

καί ἑλιχθῶ πρός τά ἄνω,

ὅπως ἕνα ρυάκι πού μουρμουρίζει,

κι ἄν τυχόν κάπου ἀνάμεσα

στούς γαλάζιους διαδρόμους

συναντήσω ἀγγέλους,

θά τούς μιλήσω Ἑλληνικά,

ἐπειδή δέν ξέρουνε γλῶσσες.

Μιλᾶνε μεταξύ τους μέ μουσική».

Ἡ ἑλληνική γλώσσα, πολυδύναμη καί πολυσήμαντη, ἀποτελεῖ κατά τόν ἴδιο ποιητή «τό μακρύτερο ὕδωρ τοῦ κόσμου, πού κατηφορίζει ἀπό τά λευκά μαλλιά τοῦ Ὁμήρου ὥς τίς μέρες μας, κατεβάζοντας πολλή ψυχή καί πολύ φῶς»1.

 Ἀποτελεῖ το διεθνῆ γλωσσικό ἄξονα καί ὅλοι οἱ λαοί τοῦ κόσμου δανείζονται ἀπό τό διαχρονικό πνευματικό της μεγαλεῖο, γιά νά μορφώσουν τίς δικές τους γλῶσσες.

 Ἐξ ἄλλου εἶναι χαρακτηριστική ἡ ἐπισήμανση τοῦ Ἱσπανοῦ Ἀκαδημαϊκοῦ γλωσσολόγου, Francisco R. Adrados, ὅτι τά ἑλληνικά στοιχεῖα συνετέλεσαν, ὥστε οἱ εὐρωπαϊκές γλῶσσες νά εἶναι στήν πραγματικότητα διάφορα εἴδη ἡμιελληνικῶν ἤ κρυπτοελληνικῶν γλωσσῶν2.

Σοφοί καί διακεκριμένοι διανοούμενοι ἐκφράσθηκαν κατά καιρούς διθυραμβικά για τήν ἑλληνική γλώσσα, ἡ ὁποία περιέχει λέξεις ὑψηλῶν διανοημάτων καί μέ μοναδικό τρόπο ἐνδύει λεκτικῶς τίς ἀφηρημένες ἔννοιες3.

Ὁ Gibbon γράφει χαρακτηριστικά: «Ἄν τό ἀνθρώπινο πνεῦμα μπορεῖ νά καυχηθεῖ ὅτι ἐδημιούργησε κάτι τό ἀξιόλογον, αὐτό εἶναι ἡ ἀθάνατη ἑλληνική γλώσσα».

Καί ὁ Μ. Τ. Κικέρων: «Εἰ οἱ θεοὶ διαλέγωνται, τῇ τῶν Ἑλλήνων γλώττῃ χρῶνται» καί κατά τόν Κοϊντιλιανό «ἡ παιδεία ἀρχίζει μέ τήν ἑλληνική γλώσσα»4.

Μέ λεκτική, ἐννοιολογική, ἁρμονική, ἐκφραστική τελείωση, χρησιμοποιήθηκε για τήν ἔκφραση προηγμένων μορφῶν σκέψεως κι ἀποτέλεσε τήν κύρια βάση τοῦ πολιτισμένου κόσμου.

Εἶναι ἡ μόνη γλώσσα τῆς ὁποίας οἱ λέξεις ἔχουν πρωτογένεια και ἔχει στενή σχέση πρός ὅλες τίς ἐκφράσεις της καθ᾽ ὅλη τήν ἱστορική διαδρομή της, ἀρχαία, βυζαντινή, σύγχρονη.

Γενική πεποίθηση ὅτι ἡ ἑλληνική γλώσσα ἔχει ζωντανή παρουσία καί ροή στο ἱστορικό γίγνεσθαι τριῶν ἤ καλύτερα τεσσάρων χιλιάδων ἐτῶν.

Ἡ ἀρχαιολογική ἔρευνα ὅμως μᾶς ἐπεφύλαξε ἐκπλήξεις. Τό πλοῖο τῶν Ἀργοναυτῶν, ἡ μυθική «Ἀργώ» κατασκευάστηκε ἀπό τόν Ἄργο στίς Παγασές. Σύμφωνα μέ τόν μύθο ἡ θεά Ἀθηνᾶ ἔφερε ἕνα κομμάτι ξύλο ἀπό τό ἱερό δάσος τῆς Δωδώνης, τό ὁποῖο μποροῦσε νά ὁμιλεῖ, διότι ἔφερε ἐπιγραφή καί ἐνσωματώθηκε στό πλοῖο, στήν «Ἀργώ».

 Τό ξύλο ὀνομάστηκε «φωνῆεν ξύλο».

Σέ πρόσφατες ἀρχαιολογικές ἔρευνες στό Δισπιλιό, ὁ Καθηγητής Χουρμουζιάδης ἔφερε στό φῶς μεταξύ ἄλλων εὑρημάτων ἕνα κομμάτι

ξύλο μέ ἐπιγραφή πού ἐκτιμᾶται ὅτι εἶναι 7500 ἐτῶν. Τά στοιχεῖα γραφῆς εἶναι ὅμοια μέ ἐκεῖνα τῆς γραμμικῆς γραφῆς Α καί Β.

Τό εὕρημα ἀποτελεῖ ἀδιάψευστο τεκμήριο ὅτι ἡ ἀρχή τῆς ἑλληνικῆς γραφῆς ἀνάγεται στό ἀπώτερο καί βαθύ ἱστορικό παρελθόν.

Τό ἀνακαλυφθέν «φωνῆεν ξύλον», πού τοποθετήθηκε στήν πλώρη τοῦ ἀρχαίου πλοίου «Ἀργώ», μποροῦμε νά τό δεχθοῦμε πιθανολογικά, ἀφοῦ ἡ Δωδώνη δέν ἀπέχει πολύ ἀπό τό Δισπιλιό, ὅπου ἡ λίμνη τῆς Καστοριᾶς.

Ἀκόμη καί μέσα ἀπό τόν μύθο προβάλλει ἡ διαίσθηση καί ὁ νοῦς τῶν Ἑλλήνων, οἱ ὁποῖοι, ὅπως εἶπε ὁ Μπέρτραντ Ράσσελ, κατόρθωσαν ἐδῶ καί χιλιάδες χρόνια, μιλώντας γιά ὁρισμένα θέματα, νά ποῦν τήν τελευταία λέξη5.

 Ἡ ἑλληνική γλώσσα ἀποτελεῖ τή χρυσή πορεία τοῦ ἑλληνικοῦ ψυχισμοῦ.

Μέ προνομιακή παρουσία στήν ἀνθρώπινη ζωή ἡ γλώσσα τῶν κλασικῶν κειμένων τῆς ἀρχαίας, ὡς γλώσσα τοῦ Εὐαγγελίου, τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, τῆς βυζαντινῆς ὑμνογραφίας καί ὑμνολογίας, ὡς γλώσσα ἐκφράσεως τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος στίς πιό μεγάλες στιγμές καί γιά τά πιό μεγάλα διαχρονικῆς ἐμβέλειας θέματα πού ἀφοροῦν τόν ἄνθρωπο, τίς αἰώνιες ἀξίες, τήν ἐπιστήμη, τήν παιδεία καίτόν πολιτισμό.

Ἡ παλαιότερη ἑλληνική ἀλφαβητική ἐπιγραφή χρονολογεῖται πρίν ἀπό τά μέσα τοῦ ὀγδόου π.Χ. αἰώνα6.

Ἡ πολιτική καί στρατιωτική ὑπεροχή τῆς Ἀθήνας σέ μεγάλη

περίοδο τοῦ πέμπτου αἰώνα π.Χ. καί ἡ συντριπτική πολιτιστική της ὑπεροχή προσέδωσαν τέτοια αἴγλη στήν ἀττική διάλεκτο, ὥστε θεωρήθηκε πρότυπο γλωσσικῆς ἐκφράσεως, τό πιό ἐκλεπτυσμένο, σαφέστερο καί πλουσιότερο σέ ἀποχρώσεις ὄργανο ἐπικοινωνίας.

 Ἔννοιες ὅπως ἡ «δημοκρατία», ἡ «ἰσονομία», ὁ «διάλογος» ἀναπτύσσονται σέ αὐτόν τόν χῶρο καί βρίσκουν τήν πιό λαμπρή τους θεωρητική ἐπεξεργασία καί ἔκφραση7.

Κατά τόν τέταρτο αἰώνα π.Χ. ἡ ὑποχώρηση τῶν διαλεκτικῶν χαρακτηριστικῶν εἶναι ἐμφανής, ἀλλά σέ διαφορετικό ποσοστό κατά περιοχές.

Κατά τόν τρίτο αἰώνα π.Χ. σχηματίζουμε γιά τίς περισσότερες πόλεις τήν ἐντύπωση ὅτι τά κείμενα δημοσίου χαρακτήρα ἔχουν «διανθισθεῖ» μέ διαλεκτικά στοιχεῖα, λεξιλογικά συνήθως, ἐνῶ τό κείμενο εἶναι συντεταγμένο στήν Κοινή.

Ἡ Κοινή, πού διαμορφώνεται τόν 4ο π.Χ. αἰώνα εἶναι κατά βάση μία ἐξελιγμένη μορφή τῆς ἀττικῆς διαλέκτου, χωρίς τά πολύ τυπικά ἀττικά στοιχεῖα μέ ὁρισμένες ἐπιδράσεις ἀπό τήν ἰωνική καί μακεδονική διάλεκτο. Ἡ Κοινή χρησιμοποιήθηκε σταδιακά σέ ὅλες τίς περιοχές τοῦ ἑλληνόφωνου χώρου στόν γραπτό τουλάχιστον λόγο καί στήν ἐκπαίδευση8.

Κατά τήν ἑλληνιστική περίοδο τό ἐθνικό «Ἕλλην» δέν σήμαινε ἀπαραίτητα συγκεκριμένη φυλετική καταγωγή, ἀλλά προσδιόριζε ἕνα ἄτομο πού εἶχε ἑλληνική παιδεία, τρόπο ζωῆς καί ἐκφραζόταν στήν ἑλληνική γλώσσα9.

Γιά διάστημα μισῆς τουλάχιστον χιλιετίας, μέχρι τήν ἄνοδο καί τήν ἐπικράτηση τῆς Ρώμης στό πολιτικό προσκήνιο, οἱ Ἕλληνες κατ᾽ ἀποκλειστικότητα φιλοσοφοῦν, σκέπτονται, ἱστοροῦν τόν κόσμο πού τούς περιβάλλει10.

Κατά τήν περίοδο τῆς ρωμαϊκῆς κατοχῆς δέν ὑπῆρξε ποτέ σοβαρή ἀντιπαράθεση μεταξύ τῶν ἑλληνικῶν καί τῶν λατινικῶν στό ἐσωτερικό τῆς αὐτοκρατορίας.

Ἡ ἀντιπαλότητα καί ἡ σύγκρουση τῶν δυό κόσμων πού ἔληξε μέ τή στρατιωτική ἐπικράτηση τῶν Ρωμαίων, τόν δεύτερο καί τόν πρῶτο αἰώνα π.Χ., δέν ἔπληξε τήν ἑλληνική γλώσσα οὔτε τόν ἑλληνικό πολιτισμό11.

Ἡ ρωμαϊκή διοίκηση, μέ ἐλάχιστες ἐξαιρέσεις, χρησιμοποίησε τήν ἑλληνική ὡς μέσο ἐπικοινωνίας στό ἀνατολικό τμῆμα τοῦ κράτους καί στίς περιοχές νοτίως τοῦ Δουνάβεως.

Ἀκόμη καί στή Ρώμη ἡ πολιτιστική αἴγλη τῆς ἑλληνικῆς, καί ὅ,τι αὐτή

συνεπάγεται, φαίνεται νά ἐπηρέασε μεγάλα τμήματα τῆς ἀριστοκρατίας καί τῶν διανοουμένων12.

Κατά τόν 3ο αἰώνα π.Χ. πραγματοποιεῖται στήν Ἀλεξάνδρεια τῆς Αἰγύπτου ἡ μετάφραση στήν ἑλληνική τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀπό ἑβδομήντα δυό Ἰουδαίους Ἑλληνιστές.

Ὁ Χριστιανισμός θά συνδεθεῖ στενά ἀπό τά πρῶτα του χρόνια μέ τήν

ἑλληνική, ἡ ὁποία θά γίνει ἡ πιό εὐρέως κατανοητή γλώσσα στή ρωμαϊκή αὐτοκρατορία.

Τά τρία ἀπό τά τέσσερα Εὐαγγέλια (πλήν τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Ματθαίου, πού εἶναι γραμμένο στήν ἀραμαϊκή) καθώς καί τά ὑπόλοιπα 23 βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης εἶναι γραμμένα ἀπ᾽ εὐθείας στήν Ἑλληνική13.

Ἀπό τόν τέταρτο αἰώνα μ.Χ., ἐποχή τῆς ὁλοσχεροῦς ἐπικρατήσεως τῆς νέας θρησκείας, ὁ Χριστιανισμός καί ἡ ἑλληνική γλώσσα θά προχωρήσουν ἑνωμένα, ἀναπόσπαστα.

 Εἶναι πανθομολογούμενο ὅτι ἡ ἑλληνική σκέψη ἐκπεφρασμένη μέσῳ τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας ἀποτελεῖ τήν προϊστορία τοῦ Δυτικοῦ κόσμου ἀλλά καί ὅλων τῶν λαῶν πού ἀκολουθοῦν αὐτό τό πρότυπο.

Πολιτιστικές ἔννοιες καί γνωστικοί τομεῖς ὅπως μαθηματικά, γεωμετρία, ἀστρονομία, φυσική, οἰκονομία, βιολογία, ἀνατομία, ἱστορία, φιλολογία, φιλοσοφία καί πλῆθος ὅρων πού ἀφοροῦν σέ αὐτές τίς ἐπιστῆμες καί βεβαίως οἱ ὅροι τῆς ἰατρικῆς δείχνουν τή συνεισφορά τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ καί τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας στό σύγχρονο κόσμο14.

Ἔννοιες ἐξ ἄλλου πολυδιάστατες καί πολυσήμαντες, ὅπως «δημοκρατία», «χριστιανισμός», «ἠθική», «κόσμος», «ἰδέα», «ψυχή», «λόγος» καί κυρίως «διάλογος» μέ τόν ἄλλο, δηλαδή ἀνταλλαγή ἀπόψεων, σεβασμός καί ἀποδοχή ἤ τουλάχιστον ἀνοχή τοῦ διαφορετικοῦ δείχνουν πόσο βαθειά ἐπηρέασε τήν ὀπτική τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου ἡ ἑλληνική ἄποψη γιά τόν κόσμο, πού μᾶς περιβάλλει καί τόν κόσμο, πού εἶναι μέσα μας15.

Ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καθιστᾶ ἀναγκαία τήν παρουσία της στό παγκόσμιο σημερινό γίγνεσθαι μέ τή γενικότερη σύγχυση καί τήν ἀμφισβήτηση ἐννοιῶν καί ἀξιῶν.

Συνηγορεῖ ἡ ὁμολογία τοῦ μεγαλύτερου ἴσως φυσικοῦ, τοῦ Martin

Heisenberg: «Ἡ θητεία μου στήν ἀρχαία ἑλληνική γλώσσα ὑπῆρξε ἡ σπουδαιότερη πνευματική μου ἄσκηση. Στή γλώσσα αὐτή ὑπάρχει ἡ πληρέστερη ἀντιστοιχία ἀνάμεσα στή λέξη καί στό ἐννοιολογικό της περιεχόμενο»16.

 Τό γλωσσικό σύμβολο, δηλαδή ἡ λέξη, στήν ἑλληνική βρίσκεται σέ πλήρη ἀντιστοιχία μέ τήν ἔννοια πού δηλώνει, τό «ἐννοιολογικό περιεχόμενο», παρατηρεῖ ὁ Heisenberg17.

Εἶναι ἐξ ἄλλου ἀξιοπρόσεκτες οἱ ἐπισημάνσεις τοῦ Καθηγητοῦ κ. Μπαμπινιώτη γιά τήν ἰδιαιτερότητά της.

Ἡ χρήση της ἀπό τά μεγάλα προικισμένα πνεύματα τῆς ἀνθρωπότητας, γιά τήν ἔκφραση προηγμένων μορφῶν σκέψεως.

• Ἡ ἀνάδειξή της σέ κύρια βάση τῆς ἐννοιολογικῆς ἔκφρασης τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ.

• Ἡ σημερινή παρουσία της στό λεξιλόγιο ὅλων τῶν εὐρωπαϊκῶν γλωσσῶν.

• Ἡ ἀδιάκοπη προφορική καί γραπτή παράδοσή της ἐπί 4000 καί 3000 χρόνια ἀντιστοίχως.

• Ἡ στενή σχέση τῆς σύγχρονης Ἑλληνικῆς πρός τίς παλαιότερες φάσεις της, ἀρχαία καί βυζαντινή.

• Ὁ ρόλος της ὄχι μόνο στήν Ἀναγέννηση, ἀλλά καί στίς μετέπειτα καί σύγχρονες ἀκόμη μορφές παιδείας καί ἐκπαιδεύσεως στήν Εὐρώπη καί σέ δυτικογενεῖς πολιτισμούς18.

Βασικές ἔννοιες τῆς ἀνθρώπινης σκέψεως, ὅ,τι ὀνομάστηκε «καλλιεργημένος κώδικας», πρωτοεκφράστηκαν στήν Ἑλληνική19, ἡ ὁποία ὑπῆρξε ἡ διαφάνεια, πάνω στην ὁποία προβλήθηκαν οἱ ἐγκυρότερες ἀξίες καί ἔννοιες.

Λέξεις-ἔννοιες ὅπως ἡ λογική καί τό σύστημα, ἡ ἀνάλυση καί ἡ σύνθεση, ἡ κατηγορία, ἡ μέθοδος, ἡ ταξινομία, ἡ ὑπόθεση καί ἡ ἱεραρχία, τό πρόβλημα καί ἡ κριτική, τό θέμα, τό πρόγραμμα καί ἡ ὀργάνωση, ἡ θεωρία, ἡ ἰδεολογία, ἡ πολιτική, ἡ δημοκρατία καί ἡ τυραννία, τά συμπτώματα, ἡ διάγνωση καί ἡ θεραπεία, πλῆθος ἄλλων ἀλλά καί ἡ λειτουργία, ὁ Χριστός, ἡ ὀρθοδοξία, τό Εὐαγγέλιο, οἱ ὕμνοι, οἱ μάρτυρες καί ἡ Ἐκκλησία καί τόσες ἄλλες λέξεις-κλειδιά τοῦ πολιτισμοῦ μας, συλλαμβάνονται, δηλώνονται καί βιώνονται μέ λέξεις τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας.

Σέ γλώσσα ἑλληνική ὁ Θεῖος Λόγος, σέ λόγο ἑλληνικό οἱ καθοριστικές γιά το χριστιανισμό ἔννοιες τῶν πατερικῶν κειμένων, στά ἑλληνικά ἡ ὑμνολογία τῆς ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, ἑλληνιστί ἡ Θεία Λειτουργία.

Τά κλασικά ἑλληνικά κείμενα ξεπέρασαν τά ὅρια τοῦ χώρου καί τοῦ χρόνου20.

Ὡς πρός τή σχέση σύγχρονης, ἀρχαίας καί βυζαντινῆς ἑλληνικῆς καί τή μακρά ἀδιάκοπη γραπτή καί προφορική παράδοση τῆς ἑλληνικῆς 4000 χρόνια ἄς ἀκούσουμε τον Γιῶργο Σεφέρη:

«Ἡ ἑλληνική γλώσσα, ὁ ἄνθρωπος, ἡ θάλασσα…». Γιά κοιτάξτε, γράφει, πόσο θαυμάσιο πράγμα εἶναι νά λογαριάζει κανείς πώς ἀπό τήν ἐποχή πού μίλησε ὁ Ὅμηρος ὥς τά σήμερα, μιλοῦμε, ἀνασαίνουμε καί τραγουδοῦμε μέ τήν ἴδια γλώσσα.

Καί αὐτό δέν σταμάτησε ποτέ, εἴτε σκεφτοῦμε τήν Κλυταιμνήστρα πού μιλᾶ στόν Ἀγαμέμνονα, εἴτε τήν Καινή Διαθήκη, εἴτε τούς ὕμνους τοῦ Ρωμανοῦ καί τον Διγενῆ Ἀκρίτα, εἴτε τό Κρητικό θέατρο καί τόν Ἐρωτόκριτο, εἴτε τό δημοτικό τρα- γούδι21.

Αὐτή εἶναι πράγματι ἡ ἑλληνική γλώσσα. Μία καί ἑνιαία. Αὐτό ἀποτελεῖ καί

τή δύναμή της. Νά μποροῦμε κάθε στιγμή νά γευόμαστε τή μαγεία τῆς λέξεως, την πολυδύναμη λειτουργία της στό λόγο.

Λυδία λίθος γιά τήν καταξίωσή της ἡ ἀντοχή της στή φθοροποιό δύναμη τοῦ χρόνου.

 Ἡ παγκόσμια καθιέρωσή της σήμερα θεωρεῖται ἐπιτακτική σύμφωνα μέ το πρόγραμμα “Hellenic Quest” ἠλεκτρονικῆς ἐκμαθήσεώς της πού τό “CNN” ἄρχισε να διανέμει παγκοσμίως.

 Ὁ πρόεδρος τῆς μεγάλης ἑταιρείας Η/Υ “Apple”, Τζόν Σκάλι,

εἶπε σχετικῶς: «Ἀποφασίσαμε νά προωθήσουμε τό πρόγραμμα ἐκμαθήσεως τῆς ἑλληνικῆς, ἐπειδή ἡ κοινωνία μας χρειάζεται ἕνα ἐργαλεῖο πού θά τῆς ἐπιτρέψει νά ἀναπτύξει τή δημιουργικότητά της νά εἰσαγάγει καινούργιες ἰδέες καί θά τῆς προσφέρει γνώσεις περισσότερες ἀπ᾽ ὅσες ὁ ἄνθρωπος μποροῦσε ὥς τώρα νά ἀνακαλύψει».

Και οἱ Ἄγγλοι ἐπιχειρηματίες προτρέπουν τά ἀνώτερα στελέχη τους νά μάθουν ἀρχαῖα ἑλληνικά, «ἐπειδή αὐτά περιέχουν μία ξεχωριστή σημασία γιά τούς τομεῖς ὀργανώσεως καί διαχειρίσεως ἐπιχειρήσεων».

Στό συμπέρασμα αὐτό ὁδηγήθηκαν ἀπό διαπιστώσεις εἰδικῶν Βρετανῶν ὅτι «ἡ ἑλληνική γλώσσα ἐνισχύει τή λογική καί τονώνει τίς ἡγετικές ἱκανότητες».

Γι᾽ αὐτό, προσέθεσαν, ἔχει μεγάλη ἀξία, ὄχι μόνο στήν πληροφορική καί στήν ὑψηλή τεχνολογία ἀλλά καί στόν τομέα ὀργανώσεως καί διοικήσεως.

Αὐτές οἱ ἰδιότητες τῆς ἑλληνικῆς ὤθησαν τό Πανεπιστήμιο Ἰρβάιν τῆς Καλιφόρνια νά ἀναλάβει τήν ἀποθησαύριση τοῦ πλούτου της. Ἐπί κεφαλῆς τέθηκε ἡ ἑλληνίστρια McDonald καί οἱ Καθηγητές ἠλεκτρονικῆς Μπροῦνερ καί Πάκαρι. Μιλώντας γι᾽ αὐτό ὁ Καθηγητής Μπροῦνερ εἶπε:

«Σέ ὅποιον ἀπορεῖ, γιατί τόσα ἑκατομμύρια δολλάρια γιά τήν ἀποθησαύριση τῶν λέξεων τῆς ἑλληνικῆς, ἀπαντοῦμε:

Μά πρόκειται γιά τή γλώσσα τῶν προγόνων μας.

Καί ἡ ἐπαφή μας μέ αὐτούς θά βελτιώσει τόν πολιτισμό μας». Τό γεγονός δέ ὅτι οἱ Ἱσπανοί Εὐρωβουλευτές ζήτησαν νά καθιερωθεῖ ἡ ἑλληνική ὡς ἡ ἐπίσημη γλώσσα τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης εἶναι διότι τό νά μιλᾶ κανείς γιά Ἑνωμένη Εὐρώπη χωρίς τήν ἑλληνική εἶναι σάν νά μιλᾶ σέ ἕναν τυφλό γιά χρώματα.

Ὅμως ἀκροτελευτίως πρέπει νά ὑπογραμμίσουμε ὅτι ὅσον ἀφορᾶ τή μεταφραστική προσπάθεια τῶν κλασικῶν κειμένων τῆς ἀρχαιότητας, τῶν Εὐαγγελίων, τῆς Θείας Λειτουργίας καί τῆς ἐκκλησιαστικῆς Ὑμνολογίας, ἡ προσπάθεια αὐτή δέν εἶναι δυνατόν ποτέ νά ἀποδώσει πιστά ὅσο καί ἄν τά προσεγγίσει, ἀλλά ὑπάρχει κίνδυνος νά τά ἀλλοιώσει, νά τά παραχαράξει. 

Θά μπορούσαμε νά συμφωνήσουμε ἀνεπιφύλακτα μέ τήν ἄποψη τῶν Ἰταλῶν, ὅσον ἀφορᾶ τίς μεταφράσεις τῶν κειμένων: 

«Ὁ μεταφραστής εἶναι προδότης» ἤ κατά τήν ἄποψη ἄλλων, τό νά διαβάζεις κάτι ἀπό τό πρωτότυπο, εἶναι σά νά πίνεις κρασί ἀπό χρυσή κούπα, ἐνῶ στή μετάφραση εἶναι σά νά πίνεις κρασί ἀπό ἀσημένια καί συμπληρώνουμε, γιατί ὄχι, μερικές φορές, ἀπό ποτήρι μιᾶς χρήσεως.

Αὐτό μπορεῖ νά ἰσχύσει περισσότερο ὅσον ἀφορᾶ τόν εὐαγγελικό λόγο, τά κείμενα τῆς Θείας Λατρείας, τῆς Ὑμνολογίας.

Ὁ εὐσεβής ἄνθρωπος, ἀκόμη κι ἄν δεν διαθέτει μόρφωση καί παιδεία ἐγκεφαλική, μπορεῖ μέ τήν καθαρότητα τῆς ψυχῆς του νά προσεγγίσει τίς αἰώνιες ἀλήθειες σάν τό Μέγα Ἀντώνιο, ἔχοντας γιά ἀλάθητο ὁδηγό τήν καρδιά του καί πάνω ἀπ᾽ ὅλα τό φωτισμό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Πρίν ἀπό λίγα χρόνια βρέθηκα στό Πανεπιστήμιο τοῦ Lancaster στό Ambleside προκειμένου νά παρακολουθήσω ἕνα συνέδριο τῆς EUROCLASSICA, τοῦ Ὁμίλου Εὐρωπαϊκῶν Ἑταιρειῶν Καθηγητῶν Κλασσικῶν Γλωσσῶν καί Πολιτισμῶν.

Κάποιος Καθηγητής Πανεπιστημίου μᾶς ἔφερε κάποια ἀποσπάσματα ἀπό την Καινή Διαθήκη.

Συνέβη νά κάνει ὁ ἴδιος καί σειρά ἐκπομπῶν στό BBC. Ἄν ἐνθυμοῦμαι καλῶς, μᾶς ἔφερε τά ἀποσπάσματα: «Καταμάθετε τά κρίνα τοῦ ἀγροῦ πῶς αὐξάνει… κ.λπ.». Παρουσίασε τρεῖς διαφορετικές μεταφράσεις τοῦ ἀποσπάσματος.

Ἡ κατάληξη τοῦ ἰδίου καί τῶν ἄλλων παρισταμένων συνέδρων ἦταν ὅτι καμιά ἀπολύτως, ὄχι μόνον δέν ἀπέδιδε, ἀλλά δέν προσήγγιζε κάν τό πρωτότυπο.

 Ἦταν παραχάραξη καί ὄχι ὀρθή ἀπόδοση.

Καθηγητής μας ἐπίσης τῆς Κλασικῆς Φιλολογίας στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, ὁ ὁποῖος μᾶς δίδασκε τό σύγγραμμα «Ἡ ἁπλούστατη πρόταση τῶν κλασσικῶν γλωσσῶν» μέ ἀναφορά στό Κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιoν μᾶς ἀνέφερε τό περιστατικό ἑνός ἀγράμματου ἀλλά εὐσεβοῦς λειτουργοῦ τοῦ Ὑψίστου, ὁ ὁποῖος διάβαζε τον ψαλμό: «Μακάριος ἀνήρ κ.λπ.».

Σήμερα οἱ ἐπιστήμονες πιστεύουν ὅτι ὁ δείκτης νοημοσύνης δέν εἶναι μόνο ὑπόθεση ἐγκεφαλική, I.Q., δηλαδή Intelligence Quantity ἀλλά καί E.Q. δηλαδή Emotional Quantity, γιά νά συμφωνήσουμε μέ τόν μεγάλο Pasquale, ὅτι ἡ καρδιά ἔχει τούς λόγους της, πού τό λογικό δέν κατανοεῖ.

«Μονάχη ἔγνοια ἡ γλώσσα μου στίς ἀμμουδιές τοῦ Ὁμήρου.

Τή γλώσσα μοῦ ἔδωκαν ἑλληνική μέ τά πρῶτα λόγια τοῦ Ὕμνου.

Τή γλώσσα μοῦ ἔδωκαν ἑλληνική μέ τά πρῶτα πρῶτα δόξα Σοι», θά πεῖ ὁ

Ὀδυσσέας Ἐλύτης μέ τούς ἀσυνήθιστους λεξιλογικούς συνδυασμούς του, πού φανερώνουν τή μεγάλη ἐξοικείωσή του μέ τόν ἀνεξάντλητο θησαυρό τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας στή διαχρονική της πορεία.

Κορυφαῖοι διανοούμενοι πιστεύουν ὅτι, ἄν μέ τόν χρόνο ἡ ἑλληνική γλώσσα ἔφθασε στήν ὄχι εὐχάριστη σημερινή της μορφή, θά μπορέσει καί πάλιν νά ἐπανακτήσει τήν «ἀρχαίαν λάμψιν» κατά τόν περίφημο ἀρχαϊστή Νεόφυτο Δούκα22, ὁ ὁποῖος ἀναρωτιέται:

 «ἐάν ἀρνηθοῦμε τήν πρόοδο τῆς ἀρχαίας γλώσσας, τί θέλουσι στοχασθῆ τά ἄλλα ἔθνη περί ἡμῶν, οἵτινες χαίρουσιν ἤδη ὁρῶντες ἐν ἡμῖν κατ᾽ ὀλίγον ἀνορθουμένην τῆς γλώσσης τήν τελειότητα;».

Ὅλοι εὐελπιστοῦν ὅτι πολύτιμη βοήθεια μπορεῖ νά προσφέρει ἡ Ἐκκλησία διατηρώντας τήν ἑλληνική γλώσσα ἀπαραχάρακτη ὡς τό ἀνόθευτο πρωτόπλασμα τῶν πρωτοχριστιανικῶν χρόνων καί «ἡμεῖς ὡς τέκνα πιστά φιλοστόργῳ μητρί συνεπόμενοι, ἀναβαίνομεν».

1. Βλ. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ποιητικός λόγος καί ἐθνική ἀλήθεια, Ἀθήνα 1988, ἐκδόσεις «Φιλιππότη», σ. 5-6 κ.ἑ.

2. Βλ. Francisco R. Adrados, Πρακτικά Ἡμερίδας, Ἡ Ἀναγέννηση τῶν Κλασσικῶν Γραμμάτων στόν κόσμο σήμερα,

Νοέμβριος 2009, σ. 60.

3. Ε. Κουτσόπουλος, Ἐπιλεκτικόν Λεξικόν τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης, Πάτρα 2008, σ. 11.

4. M. Fab. Quintilianus, «Institutio Oratoria» 1,1,12.

5. Βλ. Νικηφόρος Βρεττάκος, ὅ.π., σ. 7.

6. Δρ. Ἄννα Παναγιώτου, Ἡ ἑλληνική γλώσσα, Ἱστορική ἀναδρομή, «Ἡ ἑλληνική μία πάντοτε σύγχρονη γλώσσα»,

Ἀθήνα 1999, σ. 11 (Ἔκδοση Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ).

7. Ὅ.π., σ. 13.

8. Ἄννα Παναγιώτου, ὅ.π., σ. 13.

9. Ἄννα Παναγιώτου, ὅ.π., σ. 15.

10. Ὅ.π.

11. Ὅ.π., σ. 16-17.

12. Ὅ.π., σ. 17.

13. Ὅ.π., σ. 17.

14. Ὅ.π., σ. 27.

15. Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Ἡ ταυτότητα τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, «Ἡ ἑλληνική μία πάντοτε σύγχρονη γλώσσα»,

ὅ.π., σ. 35.

16. Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Ἡ ταυτότητα τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, «Ἡ ἑλληνική μία πάντοτε σύγχρονη γλώσσα»,

ὅ.π., σ. 35.

17. Ὅ.π.

18. Ὅ.π., σ. 33.

19. Ὅ.π.

20. Ὅ.π., σ. 39.

21. Ὅ.π., σ. 37.

22. Βλ. σχετικά Ρέα Δελβερούδη, Ἀδελφή ἤ θυγατέρα. Ἀντιλήψεις γιά τή σχέση Ἀρχαίας καί Νέας Ἑλληνικῆς στά

τέλη τοῦ 18ου αἰώνα, «Οἱ Κλασσικές γλῶσσες: Ἡ διαχείριση ἑνός Πολιτισμικοῦ Κεφαλαίου», Θεσσαλονίκη 2004, σ. 40.

Mαρία-Ἐλευθερία Γιατράκου, Δρ. Φιλ.-Ἱστ.

Ἀπὸ τὸν τόμο

«ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ - νοησιαρχία ἢ μέθεξις;»

Πρακτικὰ Ἡμερίδος 17 Ἀπριλίου 2010

Ἔκδοσις Ἱ. Ν. Ἁγ. Παρασκευῆς