Δευτέρα 22 Ιουνίου 2020

Το Ζεϊμπέκικο και η ιστορία του


H Προέλευση και η ιστορία του Ζεϊμπέκικου χορού.

Το ζεϊμπέκικο (ή ζεϊμπέκικος) είναι ελληνικός λαϊκός χορός. Το όνομά του οφείλεται στον πληθυσμό των Ζεϊμπέκων.
Αναφέρεται ότι διαδόθηκε στα ελλαδικά αστικά κέντρα στα τέλη του 19ου αιώνα.
Ωστόσο, η εμφάνισή του ανάγεται στα τέλη του 17ου αιώνα σε αστικά κέντρα όπως η Κωνσταντινούπολη και η Σμύρνη.

Ενώ ήταν αρχικά αντικριστός χορός δύο ατόμων που έφεραν οπλισμό, εξελίχθηκε σε «μονήρη αυτοσχεδιαστικό ανδρικό χορό»
Ο χορός αντλεί την καταγωγή του από το τάγμα των Ζεϊμπέκων.
Οι Ζεϊμπέκοι ως ιδιαίτερη μειονότητα του πληθυσμού της Προύσας, του Αϊδινίου και της Ερυθραίας της Μικράς Ασίας, επονομαζόμενοι και «ιππότες των όρεων», ήσαν υπό διωγμό εξαιτίας της παραβατικής συμπεριφοράς τους.


 


Κατά τον Ηρόδοτο, η λέξη Ζεμπέκος παράγεται από την αρχαία Θρακική λέξη μπούκο που προερχόμενη από την φρυγική λέξη βέκος σημαίνει βούκα=μπουκιά η οποία με πρώτο συνθετικό την κλητική του Ζεύς, Ζευ, παράγει τη λέξη Ζεϊμπέκηδες.
 Επίσης θεωρεί ότι συμβολίζει κατά κάποιο τρόπο μια αναζήτηση για την ένωση του πνεύματος με το σώμα, του θεού με τον άνθρωπο και χορευόταν στην απώτερη αρχαιότητα προς τιμήν της Κυβέλης της μητέρας θεάς.

Κατά τον λαογράφο και συγγραφέα Θάνο Βελλούδιο η λέξη Ζεϊμπέκικος προέρχεται κατά το πρώτο συνθετικό από την φριγική λέξη Ζεϋ εκ του Ζευς που συμβολίζει το πνεύμα και κατά το δεύτερο από τη λέξη μπέκος ήβέκος που σημαίνει άρτος και συμβολίζει το σώμα.(Ζευς-Πνεύμα και Σώμα-Άρτος).
Εδώ βλέπομε βέβαια καθαρά, τη σημειολογία από το Μυστικο Δείπνο του Ιησού, κατά το συμβολισμό του άρτου και του σώματος.
ΌΛΑ είναι κύκλος λοιπόν. Ένας αέναος κύκλος ζωής, παράδοσης, πολιτισμού και Ελληνικής Ιστορίας.

   
Ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης σε μια συνομιλία του με τον ρεμπέτη Τάκη Μπίνη έχει υποστηρίξει ότι «οι Ζεϊμπέκηδες ήταν Έλληνες κυρίως από την Μακεδονία και αλλού και Θρακιώτες, που ακολούθησαν τον Μέγα Αλέξανδρο στην εκστρατεία του στα βάθη της Ασίας.
                    

Και αυτή πρέπει να θεωρείται και η πλέον ταυτιζόμενη με την ιστορία αλήθεια του ζεϊμπέκικου, αν δούμε την εξήγηση που δίνει και ο επαγγελματίας χορευτής και χοροδιδάσκαλος του ζεϊμπέκικου, Δημήτρης Πετρόπουλος, πιο κάτω στη συνέχεια του δημοσιεύματος.
Εδώ βρίσκει και την πλήρη εξήγηση του ο χαρακτήρας του μοναχικού, πένθιμου χορού που εκφράζει λύπη και απώλεια, θάνατο ή βαριά ήττα.
Αφού όπως θα δούμε, ο χορευτής ή η χορεύτρια μάνα ή γυναίκα του νεκρού, χόρευε το χορό με τα χέρια τεντωμένα και τις παλάμες προς τα έξω για να απωθήσουν τους άλλους και χόρευε γύρω από νεκρό.

Τους ονόμαζαν Ζεϊμπέκια δηλαδή ζωέμπορους και Μακελάρηδες γιατί έσφαζαν ζώα και τα πουλούσαν.

Σύμφωνα με άλλες θεωρίες
ο χορός πρόκειται για κατεξοχήν αρχαίο ελληνικό - θρακικό που τον μετέφεραν και τον διέδωσαν στην Ασία οι αρχαίοι Αργείοι-Θράκες, όταν ίδρυσαν αποικία στις Τράλλεις (σημερινό Αϊδίνιο) της Μικράς Ασίας.
 Ο Σίμων Καράς υποστήριζε πως ο χορός είχε κληρονομιά αρχαιοελληνική (ρυθμική - χορευτική) αφού το ρυθμικό τους σχήμα των 9 χρόνων διαφαίνεται στις ωδές της Λεσβίας Σαπφούς.


   

Ύφος και εκτέλεση

Ο μοναχικός θρήνος – Σεβασμός στο ζεϊμπέκικο
(Από Άρθρο του Διονύση Χαριτόπουλου στην εφημερίδα Τα Νέα, 14/9/2002)

Το ζεϊμπέκικο δεν σε κάνει μάγκα. Πρέπει να είσαι για να το χορέψεις.

Οι τσιχλίμαγκες με το τζελ που πατάνε ομαδικά σταφύλια στην πίστα εκφράζουν ακριβώς το χάος που διευθετεί η εσωτερική αυστηρότητα και το μέτρο του ζεϊμπέκικου.
Το ζεϊμπέκικο δεν χορεύεται σε οικογενειακές εξόδους ή γιορτές στο σπίτι· απάδει προς το πνεύμα.
Είναι χορός μοναχικός.
Όταν το μνήμα χάσκει στα πόδια σου, ο τόπος δεν σηκώνει άλλον. Είναι προσβολή να ενοχλήσει μια ξένη κι απρόσκλητη παρουσία.

Το ζεϊμπέκικο δύσκολα χορεύεται. Δεν έχει βήματα· είναι ιερατικός χορός με εσωτερική ένταση και νόημα που ο χορευτής οφείλει να το γνωρίζει και να το σέβεται.
Είναι η σωματική έκφραση της ήττας. Η απελπισία της ζωής.
Το ανεκπλήρωτο όνειρο.
Είναι το «δεν τα βγάζω πέρα». Το κακό που βλέπεις να έρχεται.
Το παράπονο των ψυχών που δεν προσαρμόστηκαν στην τάξη των άλλων.
Το ζεϊμπέκικο δεν χορεύεται ποτέ στην ψύχρα ει μη μόνον ως κούφια επίδειξη.
Ο χορευτής πρέπει πρώτα «να γίνει», να φτιάξει κεφάλι με ποτά και όργανα, για να ανέβουν στην επιφάνεια αυτά που τον τρώνε. Η περιγραφή της προετοιμασίας είναι σαφής:
«Παίξε, Χρήστο, το μπουζούκι,
ρίξε μια γλυκιά πενιά,
σαν γεμίσω το κεφάλι,
γύρνα το στη ζεϊμπεκιά».
(Τσέτσης)


Ο αληθινός άντρας δεν ντρέπεται να φανερώσει τον πόνο ή την αδυναμία του· αγνοεί τις κοινωνικές συμβάσεις και τον ρηχό καθωσπρεπισμό.
Δεν σαλτάρει ασύστολα δεξιά κι αριστερά· βρίσκεται σε κατάνυξη. Η πιο κατάλληλη στιγμή για να φέρει μια μαύρη βόλτα είναι η στιγμή της μουσικής γέφυρας, εκεί που και ο τραγουδιστής ανασαίνει.

Τα μεγάλα ζεϊμπέκικα είναι βαριά, θανατερά:
«Ίσως αύριο χτυπήσει πικραμένα
του θανάτου η καμπάνα και για μένα».
(Τσιτσάνης)

«Τι πάθος ατελείωτο που είναι το δικό μου,
όλοι να θέλουν τη ζωή κι εγώ το θάνατό μου».
(Βαμβακάρης)

Δεν γίνεται βέβαια καν λόγος για το τσίρκο που χορεύει επιδεικτικά, σηκώνει τραπέζια με τα δόντια και ισορροπεί ποτήρια στο κεφάλι του.
Ή τη φρικώδη καρικατούρα ζεϊμπέκικου που παρουσιάζουν οι χορευτές στις παλιές ελληνικές ταινίες και προσφάτως στα τηλεοπτικά σόου.
Το ζεϊμπέκικο είναι κλειστός χορός, με οδύνη και εσωτερικότητα.
Δεν απευθύνεται στους άλλους.
Ο χορευτής δεν επικοινωνεί με το περιβάλλον.
Περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του, τον οποίο τοποθετεί στο κέντρο του κόσμου.
Για πάρτη του καίγεται, για πάρτη του πονάει και δεν επιζητεί οίκτο από τους γύρω.
Τα ψαλίδια, τα τινάγματα, οι ισορροπίες στο ένα πόδι είναι καραγκιοζιλίκια για τα πανηγύρια.

Το πολύ να χτυπήσει το δάπεδο με το χέρι «ν’ ανοίξει η γη να μπει».
Και, όσο χορεύει, τόσο μαυρίζει.
Πότε μ’ ανοιχτά τα μπράτσα μεταρσιώνεται σε αϊτό που επιπίπτει κατά παντός υπεύθυνου για τα πάθη του και πότε σκύβει τσακισμένος σε ικεσία προς τη μοίρα και το θείο.

Τα παλαμάκια που χτυπάνε οι φίλοι ή οι γκόμενες είναι κιτσαρίες που σκοτώνουν την παράδοση και την ουσία του τελετουργικού.
Ο πόνος του άλλου δεν αποθεώνεται.
Το πιο σωστό είναι να περιμένουν τον χορευτή να τελειώσει και να τον κεράσουν.
Να πιούνε στην υγειά του· δηλαδή να του γιάνει ο καημός που τον έκανε να χορέψει.


Μια άποψη λέει πως ο ζεϊμπέκικος ως παλιός χορός είναι αυστηρά ανδρικός γι' αυτό και ορισμένες φορές αποκαλείται, εξαιτίας των χορευτικών του κινήσεων από άνδρες, ως «χορός του αετού».

Είναι χορός που δεν έχει βήματα αλλά μόνο φιγούρες και μία συγκεκριμένη κυκλική κίνηση.
Αν δούμε όμως την αρχαία του καταγωγή, χορευόταν και από τις γυναίκες και τις μάνες του νεκρού στην ιστορική του εκδοχή.
Οπότε καταρρίπτεται η άποψη του αποκλειστικά ανδρικού χορού, η οποία λογικά επικράτησε λόγω του πολεμικού και πένθιμου του χαρακτήρα του.

Τα βήματα όπως θα δούμε πιο κάτω, ακολουθούσαν όντως κυκλική τροχιά (άρα έχει βήματα έχει και ρυθμό), που γινόταν γύρω από το νεκρό, με τα χέρια στην έκταση και τις παλάμες προς τα έξω
(αφήστε με μόνο μου).
Ο ρυθμός ακολουθεί το βυζαντινό μέτρο που είναι στα 9/8, ενώ η συνηθισμένη ρυθμική του διάταξη είναι: 2/8+2/8+2/8+3/8 ή 4/8+2/8+3/8.

 


Εδώ βλέπομε για άλλη μια φορά την άρρηκτα δεμένη σχέση του ελληνισμού με το Βυζάντιο, για κάποιους παπαγάλους της νεοταξικής θεωρίας της παγκοσμιοποίησης, που θέλει να αποκόψει τον ελληνισμό από το βυζάντιο παρουσιάζοντας το εχθρικό μάλιστα, για τους γνωστούς λόγους της βερέμιας θεωρίας, που αποτελεί πειθήνια συνέχεια του ιδεολογήματος Φαλμεράηερ.
Δεν είναι λοιπόν μόνο η ορθοδοξία άρρηκτα δεμένη με το βυζάντιο μέσω της βυζαντινής μουσικής, μα ΚΑΙ η δημοτική και λαϊκή μας Παράδοση.

Ο Τούρκος περιηγητής και συγγραφέας Εβλιά Τσελεμπί (Evliya Çelebi) υποστηρίζει πως ο «ζειμπέκικος είναι χορός σύνθετος που συνδυάζει στοιχεία και από άλλους χορούς: τον τσάμικο και ιδίως τον καλαματιανό, που φαίνεται να έχει και τον ίδιο ρυθμό, αλλά ανάποδα (π.χ. τα 9/8 του ζεϊμπέκικου χωρίζονται σε 2/8+2/8+2/8+3/8, ενώ του καλαματιανού είναι 3/8+2/8+2/8=7/8). Εκτελείται σε χώρο που δεν ξεπερνά το τετραγωνικό μέτρο και κυριαρχείται από αυτοσχεδιαστικές κινήσεις.
 Ως ιδιόρρυθμος εννεάσημος χορός έχει διαφορετικές μουσικές οργανώσεις και ποικίλλει ανάλογα με το θεματικό περιεχόμενο, τον χώρο προέλευσης και τη χρονική περίοδο που δημιουργήθηκε.
Θεωρία και άποψη που δεν συνάδει ούτε με την ιστορικότητα, ούτε με το απόλυτα αυστηρό ρυθμό του ζεϊμπέκικου βέβαια.
Άλλης σχολής, άλλης ψυχολογίας, άλλης προέλευσης και πανάσχετοι με την εκφραστικότητα, το πένθιμο ύφος και τη μοναχικότητα του είναι οι αναφερόμενοι παραδοσιακοί χοροί, που συναντώνται σε γάμους και πανηγύρια.                
         

Τέλος ο ζεϊμπέκικος ορίζεται ως ρεμπέτικος χορός, τουλάχιστον για την περίοδο 1850-1953 σε ό,τι αφορά στην κοινωνική του διάσταση. Από το 1953 έως το 1980 οι μετεξελίξεις και οι μετασχηματισμοί της ελληνικής κοινωνίας φέρνουν στο προσκήνιο το ζεϊμπέκικο ως λαϊκό χορό.
Από το 1980 και εντεύθεν ορίζεται ως πανελλήνιος χορός που εξελίσσεται σύμφωνα με την ελληνική αστικολαϊκή μουσική παράδοση.
Xορεύοντας ζεϊμπέκικο με άλλους εξήντα, όπως συνηθίζεται στα σκυλάδικα, είναι σαν να χορεύεις τσάμικο ή σούστα μόνος σου, σε ένα πανηγύρι.
Αυτό συμβαίνει σήμερα, αλλά το ζεϊμπέκικο είναι  ένας καθαρά πολεμικός, μοναχικός, πένθιμος χορός.
 Δικαιούνται κρίνοντας από την ιστορία του να τον χορεύουν όλοι, γυναίκες και άντρες.

ΣΕ ΚΑΘΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε την ιστορία και την καταγωγή του ζεϊμπέκικου και να θυμόμαστε ότι κάθε παράφραση, κάθε διασκευή και κάθε «μαγκιά» και αυτοπροβολή πάνω στην αρχέγονη εκτέλεση και το ρυθμό του, δεν είναι παρά άλλη μια Ύβρις του σημερινού μαζάνθρωπου προς τον πολιτισμό και προς την εκφραστική τέχνη της ανθρώπινης ψυχής.
Κάθε διασκευή ηλιθίων, θα είναι πάντα ένα υβρίδιο(ύβρις προς τον Δία) και ουδέποτε ο πραγματικός χορός του ζεϊμπέκικου.

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο χορός είναι δώρο των θεών προς τον άνθρωπο.

Ο ζεϊμπέκικος  είναι ο πιο καθαρός, συγχρόνως ελληνικός ρυθμός. Πάνω στους ρυθμούς του σε μεγάλο βαθμό χτίστηκε το ρεμπέτικο τραγούδι.
Παρατηρώντας τη μελωδική του γραμμή, θα διακρίνομε καθαρά απάνω του την προέκταση της βυζαντινής μουσικής.

  
Όχι μόνο εξετάζοντας το ένστιχτο των λαϊκών μουσικών και τις κλίμακες που διατηρούνται αναλλοίωτες, αλλά ακόμη και τις πτώσεις, τα διαστήματα και τον τρόπο της εκτέλεσης.
Όλα μαρτυρούν την πηγή, πού δεν είναι άλλη απο την απέριττη εκκλησιαστική υμνωδία.
 Επίσης το δημοτικό τραγούδι έχει κι αυτό κοινά με το ζεϊμπέκικο στοιχεία που είναι φανερά στο ρεμπέτικο.

Τα ζεϊμπέκικα  είναι καλλιτεχνικές δημιουργίες λαϊκών στρωμάτων, η επίδραση από τη Βυζαντινή μουσική είναι φανερή και σε ό,τι αφορά τα ηχοχρώματα και τις μελωδίες, τις κλίμακές, αλλά και τις πολλές ανατολικές αλληλοεπιδράσεις.

Ίχνη του ρεμπέτικου και κατ επέκταση του ζεϊμπέκικου εμφανίζονται σε όλα τα αστικά κέντρα της περιόδου της αποσύνθεσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, δηλαδή με την εμφάνιση των αστικών κοινωνιών.
                          

Ο Μάρκος Δραγούμης, μουσικολόγος μετά από μια μεγάλη έρευνα και μελέτη πάνω στο ρεμπέτικο και στο μικρασιατικό τραγούδι, δίνει από ιστορικής πλευράς την εξής άποψη για τις ρίζες του ρεμπέτικου:

«Οι μουσικές ανταλλαγές που είχαν αρχίσει πριν το 17ο αιώνα, κι ίσως πιο πριν ανάμεσα στον ποικίλο πληθυσμό που αποτελούσε το λαϊκό υπόστρωμα των αστικών κέντρων του Αιγαίου, του Ελλήσποντου, της Προποντίδας και της Μαύρης Θάλασσας συνεχίστηκαν με έντονο ρυθμό ως την καταστροφή της Σμύρνης το 1922.
Οι ανταλλαγές αυτές προκάλεσαν τη δημιουργία απειράριθμων μελωδιών, που οι ρίζες τους βρίσκονται κυρίως στη βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική με τους «ήχους» της.


Στην τούρκικη κλασική μουσική με τα «μακάμια» της που ονομάστηκαν από μας «δρόμοι» - στη δημοτική μουσική της Μυσίας, της Αν. Θράκης, της Βιθυνίας και των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας.
 Στα ελληνικά νησιώτικα και αστικά λαϊκά τραγούδια και τέλος στη δημοτική μουσική τω βορείων γειτόνων μας κι ιδιαίτερα των Ρουμάνων.
Η μουσική αυτή - ίσως επειδή ήταν κάπως ανομοιογενής - δεν τράβηξε όσο θα 'πρεπε την προσοχή των λαογράφων μας, κι έτσι δεν ευτύχησε να καταγραφεί σε νότες και να δημοσιευθεί σε ειδικές συλλογές, όπως η πιο παλιά δημοτική μουσική μας.
 Δεν χάθηκε όμως.
Ένα μεγάλο μέρος της διαφυλάχτηκε σε μια σειρά από δίσκους 78 στροφών, που γυρίστηκαν στις ΗΠΑ κατά τη δεύτερη και τρίτη δεκαετία του αιώνα μας, με εκτελεστές Έλληνες μετανάστες. Εξετάζοντας το υλικό αυτό βλέπουμε ότι πέρα από την καλλιτεχνική του αξία, έχει και μεγάλη ιστορική σημασία, γιατί αποτελεί την πιο ουσιαστική πηγή που διαθέτουμε για τη μελέτη των καταβολών του ρεμπέτικου τραγουδιού.
«Κέντρο μελέτης και έρευνας του ρεμπέτικου τραγουδιού» 1977.




Ελληνικό Ζεϊμπέκικο και τούρκικο zeybek

Ο τουρκικός χορός "Ζεϊμπέκ" (zeybek ή zeybeği ) δεν έχει καμία σχέση με το Ελληνικό Ζεϊμπέκικο.
Ρυθμικά είναι μια μορφή αργού τσιφτετελιού που χορεύεται συνήθως ομαδικά.
Ο χορός αυτός (zeybek) έχει τις ρίζες του σε τούρκικο παραδοσιακό χορό. Χορευόταν από του Ζεϊμπέκους, ζεϊμπέκηδες οι οποίοι ήταν μια φυλή της Μικράς Ασίας.
Η φυλή αυτή δημιουργήθηκε από μια πρόσμειξη Γιουρούκων, που ήταν νομάδες κάτοικοι της Πίνδου, οι οποίοι μετακινήθηκαν στα παράλια της Μ. Ασίας, αλλά και Τουρκμένιων νομάδων που μετακινήθηκαν από την Ασία (Τουρκμενιστάν). Δημιουργήθηκε μια νέα φυλή, από επαγγελματιες πολεμιστές.
Η ύπαρξή τους άλλοτε ενοχλητική και επικίνδυνη και άλλοτε χρήσιμη.
Η άγρια πολεμική τους παρουσία, άλλοτε τρόμαζε τις αρχές, προκαλώντας την εκτόπιση τους και άλλοτε γινόταν χρήσιμη ανάλογα με την περίσταση.
Όταν τους χρησιμοποιούσαν τους πρόσφεραν διάφορα προνόμια!

Στις τάξεις των επιστρατευμένων Ζεϊμπέκηδων υπήρχαν και Έλληνες Χριστιανοί πολλοί κάποιοι από αυτούς Τουρκοποιήθηκαν, όπως οι γενίτσαροι.
Αργότερα σχημάτισαν δικές τους ομάδας Ελλήνων ενόπλων ζεϊμπέκων, οι οποίοι είχαν αντιπαλότητες με τους Τούρκους ζεϊμπέκους.
Οι Ζεϊμπέκοι αυτοί ποτέ δεν ξέχασαν τις Ελληνικές ρίζες τους.
Στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο οι Τούρκοι ζεϊμπέκηδες είχαν συμμετάσχει και πολεμήσει κατά του Ελληνικού στρατού.
Τις πολεμικές αυτές ομάδες διέλυσε ο Κεμάλ Ατατούρκ αργότερα.
Τα χαρακτηριστικά του χορού δεν έχουν καμία σχέση με τον Ελληνικό μοναχικό χορό ζεϊμπέκικο.


Το Ελληνικό ζεϊμπέκικο προήλθε από το Ρεμπέτικο τραγούδι (1870-1922 στην Μ. Ασία). από μουσικές προσμείξεις Ελληνικής παραδοσιακής και βυζαντινής μουσικής και συνεχίσθηκε στην Ελλάδα, πριν (καφέ αμάν) και μετά, την Μικρασιατική καταστροφή. Η μουσική του Ελληνικού Ζεϊμπέκικου στα 9/8 δεν έχει καμία σχέση με τα 4/4 και τον ρυθμό αργού τσιφτετελιού του τούρκικου zeybek.
Υπάρχουν πολλά είδη ρυθμών "ζεϊμπέk" που μοιάζουν μεταξύ τους αλλά κανένας δεν μοιάζει με το Ελληνικό ζεϊμπέκικο.

Υπάρχουν πολλές απόψεις για την προέλευση του Ελληνικού ζεϊμπέκικου και τους Ζεϊμπέκηδες.
Μια μόνιμη παρεξήγηση των τυχαίων συμβάντων με θέμα το ζεϊμπέκικο, την "παραγγελιά", με την αγριάδα των Ζεϊμπέκηδων. Άλλοτε βαπτίζουν το ζεϊμπέκικο σαν αρχαίο Ελληνικό χορό (!) και άλλοτε Τούρκικο.
Μια ματιά στον τρόπο που χορεύεται το zeybek σήμερα κοινωνικά ή Παραδοσιακά με τις στολές, αρκεί για να μας δείξει ότι το Ελληνικό ζεϊμπέκικο είναι κάτι διαφορετικό και δεν έχει καμία σχέση με τον zeybek.


Παλαιότερα, καμιά φορά και στις ημέρες μας, συμβαίνει κάποιος να τολμήσει να διακοψει κάποιον που χορεύει ζεϊμπέκικο. αυτός ρισκάρει!
Κάπως έτσι ξεκίνησε στα χρόνια της Κατοχής, ο θεσμός της «παραγγελιάς».
Δηλαδή οι μουσικοί, συνήθως με το αζημίωτο, προανήγγειλαν το όνομα του «δικαιούχου» στον επόμενο χορό. Όσο χόρευε αυτός, δεν επιτρεπόταν να χορέψει κανείς άλλος μαζί του στον ίδιο χώρο ή να τον ενοχλήσει.
Και δίκαια, γιατί όπως μας λέει η ιστορία του χορού, πρόκειται για αυστηρά μοναχικό χορό τελετουργία, πένθους που χορεύεται γύρω από το νεκρό κατά την αρχαία του εκδοχή.

Το πιο σημαντικό στοιχείο που διαφοροποιεί το ζεϊμπέκικο από τους άλλους χορούς είναι η μουσική του και ο στίχος του.
Για να χορέψεις ζεϊμπέκικο συγκεντρώνεσαι τόσο στην μουσική όσο και στα λόγια του. Αυτό που χορεύεις, δηλαδή οι κινήσεις σου, πρέπει να έχουν σχέση με αυτό που ακούς, τα λόγια του τραγουδιού, το νόημα τους, σου δίνουν το ύφος και το στυλ...

                            
Ένα απόσπασμα απο την κινηματογραφική εκδοχή της παραγγελιάς του Κοεμτζή σε σκηνοθεσία Παύλου Τάσιου


Το 1973 ο Νίκος Κοεμτζής, όταν κάποιοι παρενόχλησαν και πρόσβαλαν τον αδελφό του που χόρευε ζεϊμπέκικο με "παραγγελιά", σκότωσε με ένα μαχαίρι τρεις ανθρώπους και τραυμάτισε αρκετούς ακόμα.
Δεν είναι σπάνιο θέαμα στις ημέρες μας, οι συμπλοκές για παρόμοιες παρεξηγήσεις με αιτία ένα ζεϊμπέκικο.

Όπως έλεγε ο Μάνος Χατζηδάκης σε διάλεξη του για το ρεμπέτικο στις 31 Ιανουαρίου 1949, στο Θέατρο Τέχνης,
«Ο καλός χορευτής στο ζεϊμπέκικο, θα΄ναι εκείνος που θα διαθέτει τη μεγαλύτερη φαντασία και την κατάλληλη πλαστικότητα, ώστε να μην αφήσει ούτε μια νότα μπουζουκιού, που να μην τη δώσει με μια αντίστοιχη κίνηση του σώματός του».





Πως χορεύεται το Ζεϊμπέκικο

Το Ζεϊμπέκικο είναι ο χορός που όλοι νομίζουμε ότι ξέρουμε, αλλά τελικά κανείς δεν ξέρει να χορεύει σωστά.
Ζεϊμπέκικο. Ένας χορός που στη χώρα μας αρχίζεις να μαθαίνεις να τον χορεύεις ή σε αναγκάζουν να τον χορέψεις σε κάποιο οικογενειακό τραπέζι οι συγγενείς από την ηλικία των πέντε ετών. Ένας χορός που επίσης νομίζεις ότι ξέρεις να τον χορεύεις επειδή σου αρέσει ένα συγκεκριμένο τραγούδι, το νιώθεις και έχεις από κάτω δέκα άτομα να σου χτυπούν παλαμάκια και να σε αποθεώνουν.
 
Κι όμως δεν είναι καθόλου, μα καθόλου έτσι. Το ζεϊμπέκικο, όπως και κάθε χορός που σέβεται τον εαυτό του, έχει κάποια στάνταρ βήματα και κινήσεις του σώματος, στα οποία πρέπει να ‘πατάμε’ και στη συνέχεια μπορούμε να τον εμπλουτίσουμε με διάφορες φιγούρες.
Έχουμε δει πολλές φορές ακραία πράγματα σε αυτό το χορό. Από κωλοτούμπες μέχρι χοροπηδηχτά.

    
Ο Δ. Πετρόπουλος σε ένα βίντεο άκρως διαφωτιστικό πάνω στην εκμάθιση του σωστού ζεϊμπέκικου.
.
Για να καταλάβουμε όλοι πώς χορεύεται σωστά
, αλλά και στα συχνότερα λάθη που γίνονται σε αυτό τον τόσο διάσημο χορό, θα αφήσομε να μας μιλήσει γι αυτό, τον επαγγελματία χορευτή Δημήτρη Πετρόπουλο, ο οποίος είναι ιδιοκτήτης τεσσάρων σχολών χορού σε Αθήνα (δύο), Θεσσαλονίκη και Κύπρο και παραδίδει (σχεδόν αποκλειστικά) μαθήματα ζεϊμπέκικου.
«Να πούμε αρχικά ότι το ζεϊμπέκικο ως χορός έχει τις ρίζες του στην εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
 Τότε όταν κάποιος πολεμιστής πέθαινε στη μάχη, στην κηδεία του, μαζεύονταν γύρω από τον νεκρό και μοιρολογούσαν χορεύοντας έναν κυκλικό χορό. Αυτό ήταν το ζεϊμπέκικο», μας εξηγεί.

                

   
           Mia χαρακτηριστική εκτέλεση του κλασικού, αρχέγονου ζεϊμπέκικου


Το κυριότερο λάθος που κάνουν σχεδόν όλοι είναι πως δεν χορεύουν το ζεϊμπέκικο στο σωστό ρυθμό του, που είναι τα 9/8. Βλέπουμε πολύ συχνά κόσμο να προσπαθεί να χορέψει και να κάνει βήματα χωρίς να έχει ιδέα από το ρυθμό του κομματιού.
Αν δείτε μια φορά την εκπομπή του Σπύρου Παπαδόπουλου, δεν υπάρχει ούτε ένας που να έχει χορέψει σωστά ζεϊμπέκικο.
Το παραπάτημα, επίσης, που πολλοί κάνουν είναι απλά τραγικό.

   


Άλλη μια λανθασμένη πεποίθηση που έχει μείνει στο μυαλό μας είναι πως το ζεϊμπέκικο είναι παραδοσιακά ανδρικός χορός.

Στο βίντεο, σωστά δοσμένο ζεϊμπέκικο, απο γυναίκα και απο άντρα. Σημασία δεν εχει το φύλλο, αλλά αυτός που μιλά με τη θλίψη και τον πόνο, να μη νομίζει οτι βρίσκεται σε διασκέδαση, αλλά με τα δυο πόδια στον κάτω κόσμο.

Αυτό δεν υπάρχει πουθενά.
Ο χορός αυτός δεν έχει φύλο.
 Ίσα ίσα που στα αρχαία χρόνια τον χόρευαν οι μανάδες και οι σύζυγοι των νεκρών πολεμιστών γύρω από το σώμα τους.
Σε όσους μου λένε πως το ζεϊμπέκικο είναι ανδρικός χορός, τους ρωτάω αμέσως και γιατί τότε τραγουδούν ζεϊμπέκικα και γυναίκες;
 
Και θέλω να τονίσω το τρίτο και μεγαλύτερο λάθος μας. Γελοιοποιούμε το ζεϊμπέκικο ανοίγοντας σαμπάνιες ή πετώντας χαρτοπετσέτες και λουλούδια.
Αυτός είναι ένας πένθιμος χορός.
Ένας χορός πόνου και δυστυχίας, τον οποίο πρέπει να τιμούμε και να σεβόμαστε.
Δεν υπάρχει άλλωστε κάποιο κομμάτι, το οποίο να μιλάει για χαρά.

   
Σύμφωνα με τον κ. Πετρόπουλο, για να χορέψει κάποιος σωστά το ζεϊμπέκικο πρέπει να έχει συγκεκριμένη στάση σώματος για αρχή.
Το βλέμμα πρέπει να είναι στραμμένο στο πάτωμα και τα χέρια ανοιχτά με τις παλάμες προς τα έξω.
Σαν να λέμε κάντε στην άκρη όλοι.
Είναι αστεία η κίνηση που κάνουν πολλοί με τα δάχτυλα προσπαθώντας να κάνουν κρότο.
    Ο μικρός Μάριος, στο γάμο της αδερφής του, στην πιο αρχέγονη μορφή του ζεϊμπέκικου

Παράλληλα, η κίνηση που κάνει κάποιος στο ζεϊμπέκικο πρέπει να είναι κυκλική, με τα γόνατα λυγισμένα.
Το χτύπημα του ποδιού που κάνουμε ως φιγούρα είναι χτύπημα πόνου, ενώ το λύγισμα των γονάτων είναι επίσης λύγισμα από τον πόνο, από την απώλεια.
 






Ταξινόμηση κειμένων
προσθήκες και επεξηγήσεις: Βυζαντινός Αντίλαλος












Βιβλιογραφία:
- Baud-Bovy S. 1984, Δοκίμιο για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι, Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, Ναύπλιο.
- Δραγούμης Μ. 1984, «Μια μουσικολογική προσέγγιση του ρεμπέτικου», Θέματα Ελληνικού Πολιτισμού Ι, Αθήνα.
- Μουρράης–Βελλούδιος, Θ. 1991, Ευγονία και άλλα τινά, Άγρα, Αθήνα.
- Πάλλης Α.Α. 1941, Σελίδες της παλιάς γενιτσάρικης Τουρκίας, Εκάτη, Αθήνα.
- Παπαγεωργίου Κ. Αθ.(επιμέλεια), Άγγελος Σικελιανός, Εύα Palmer-Σικελιανού. - - Δελφικές Εορτές. Ειδικόν αφιέρωμα της επιθεωρήσεως ΗΩΣ. Δεύτερη έκδοση., εκδόσεις Παπαδήμας, Αθήνα 1998, σ. 116 - 125.
- Τσαρούχης Γ. 1983, «Μικρό σχόλιο στο Ζεϊμπέκικο», στο Χολστ Γκ. Δρόμος για το Ρεμπέτικο, Αθήνα.
- Τυροβολά Βασ. 2003, «Ελληνικοί αστικολαϊκοί χοροί» στο Γύφτουλας Ν. et al, Επισκόπηση ελληνικής μουσικής και χορού, ΕΑΠ, Πάτρα.
- Tyrovola V. 1994,«The evolutionary process ofd the dynamics of popular urban culture. The case of Zebekiko dance», Proceedings of the 17th Symposium of the Study Group of Ethoarchaeology, Nauplion, σσ. 107-113.








 

3 σχόλια:

  1. Εξαιρετικό, πλήρες κείμενο στο οποίο δίνεται και η ιστορική προέλευση του που πρέπει να διαβαστείαπό αυτούς που αυτοσχεδιάζουν πάνω στα πατήματα του και το προσβάλουν

    ΑπάντησηΔιαγραφή

  2. Ευχαριστούμε πολύ για την ενημέρωση και για τα βίντεο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Υποχρέωση μας όταν πιάνουμε ένα θέμα να το σεβόμαστε όπως και τους αναγνώστες που θα μας κάνουν την τιμή να επισκευθούν το τσαντήρι μας.
      Σ ευχαριστώ απο καρδιάς καλή μου φίλη!

      Διαγραφή

Σχόλια αναγνωστών