Παρασκευή 8 Μαρτίου 2013

Τα μεταλλεία της Χαλκιδικής και η ιστορία τους


Τα μεταλλεία Κασσάνδρας βρίσκονται στην ΒΑ Χαλκιδική, σε μία ευρύτερη περιοχή συνολικής έκτασης 200 Km2 μεταξύ Ολυμπιάδας, Στανού, Μ. Παναγίας και Ιερισσού. Τα μεταλλεία Κασσάνδρας περιλαμβάνουν τα κοιτάσματα θειούχων βασικών και πολύτιμων μετάλλων Ολυμπιάδας, Μαντέμ Λάκκος, Μαύρες Πέτρες, τα κοιτάσματα μαγγανίου - χρυσού της Πιάβιτσας και Βαρβάρας και το κοίτασμα χαλκού - χρυσού των Σκουριών, Μ. Παναγίας. Τα μεταλλεία μεταβιβάστηκαν πολλές φορές από εταιρεία σε εταιρεία (Μεταλλεία Κασσάνδρας, ΑΕΕΧΠ &
Λιπασμάτων, TVX Hellas Α.Ε., KINROSS Gold Corporation κτλ.).

Τα μεταλλεία χρυσού, αργύρου, μολύβδου, ψευδαργύρου, χαλκού και μαγγανίου της βόρειας Χαλκιδικής (Στρατώνι και Ολυμπιάδα) αποτέλεσαν τον κυρίαρχο χρηματοδότη του μακεδονικού βασιλείου και των εκστρατειών του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στην περιοχή σώζονται περισσότερα από 300 πηγάδια και περίπου 200.000 m3 αρχαίων μεταλλουργικών απορριμμάτων, των κοινών «σκουριών» από την εκκαμίνευση των μεταλλευμάτων (1). Με βάση ιστορικές πηγές και τα αποτελέσματα άμεσων και έμμεσων αναλύσεων και προσδιορισμών που έχουν γίνει στις παραπάνω σκουριές η έναρξη της δραστηριότητας εντοπίζεται στις αρχές της κλασσικής αρχαιότητας

Από το 1705 με σουλτανικό φιρμάνι, παραχωρήθηκε στους κατοίκους της περιοχής, το δικαίωμα εκμετάλλευσης των μεταλλείων αργύρου. Παράλληλα στην περιοχή λειτουργούσε κρατικό νομισματοκοπείο. Με την εξόρυξη και την τήξη των θειούχων και των μαγγανιούχων μεταλλευμάτων, η περιοχή εξασφάλιζε χρυσό και ασήμι στην Μεγάλη Πύλη. Ο Belon μας μεταφέρει την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πληροφορία, της χρήσης στην περιοχή γερμανικής τεχνικής ορολογίας.

Η επωνυμία Μεταλλεία Κασσάνδρας εμφανίζεται το 1893 (2), χρονιά κατά την οποία η εκμετάλλευση της περιοχής (3) παραχωρήθηκε σε Γάλλο-Οθωμανική εταιρεία με έδρα το Παρίσι. Η επωνυμία προφανώς οφείλεται στην τότε ονομασία του σημερινού Νομού Χαλκιδικής, Κασσάνδρα. Στα 600 περίπου καμίνια της περιοχής δούλευε μια πολυεθνική κοινότητα 6.000 εργατών, σε μία πρώιμη εκδοχή πενθημέρου καθώς οι Εβραίοι εργάτες είχαν αργία το Σάββατο ενώ οι Χριστιανοί την Κυριακή.

Ο 19ος αιώνας θα σημάνει για τα Μαδεμοχώρια (4), το πέρασμα από την αυτοδιοίκηση στην εξαρτημένη εργασία, κάτω από την εξουσία εταιρικής διοίκησης για την εκμετάλλευση των μεταλλείων. Στα καμίνια της εταιρείας είχαν επεξεργασθεί ως το 1900, 72.000 τόνοι μεταλλεύματος. Η επιχείρηση εκμεταλλευόταν τα δευτερογενή μεταλλεύματα μαγγανίου, των σιδηρούχων στρωμάτων των Μαύρων Πετρών, της Πιάβιτσας, του Μπασδεκίου και της Ολυμπιάδος. Στα 1901 άρχισε η επιφανειακή εκμετάλλευση του σιδηροπυρίτη στον Μαντέμ Λάκκο η οποία συνεχίστηκε ως το 1974, με υπόγεια κυρίως μέθοδο εκμετάλλευσης.

Στα 1920 τα μεταλλεία του Στρατωνίου περνούν στην προτελευταία σύγχρονη περίοδο εκμετάλλευσης. Την Γάλλο-Οθωμανική εταιρεία διαδέχεται η Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων & Λιπασμάτων (5). Η εταιρεία διέβλεψε εγκαίρως, την αναγκαιότητα ευρείας χρήσης λιπασμάτων για την ανάπτυξη της γεωργίας στην χώρα, και έτσι οδηγήθηκε στην αγορά μεταλλείων με στόχο την εξασφάλιση του θείου, της πρώτης ύλης για την παρασκευή τους. Αγοράζει τα μεταλλεία του Στρατωνίου, της Κύπρου, της Ερμιόνης, του Ωρωπού και της Κορώνης, και ιδρύει εργοστάσιο λιπασμάτων στην Δραπετσώνα.

Την περίοδο αυτή, οι εγκαταστάσεις στέγασης των εργαζομένων και οι απαραίτητοι χώροι κοινής εξυπηρέτησης βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή του μεταλλείου, χωροθετημένοι στο υψηλότερο σημείο με θέα στον κόλπο της Ιερισσού και κληροδοτήθηκαν στην ΑΕΕΧΠ & Λιπασμάτων από την Γάλλο-Οθωμανική Εταιρεία. Η χωροθέτηση τους σχετίζεται άμεσα με το γεγονός ότι η μεταλλευτική δραστηριότητα εκείνη την εποχή περιοριζόταν στην παρακείμενη, κλειστή ωστόσο σήμερα στοά 323. Το σημερινό Στρατώνι αποτελούσε τότε ουσιαστικά την σκάλα φορτώσεως του μεταλλεύματος, το οποίο μεταφερότανε με ένα Decauville μήκους 6 χιλιομέτρων. Αυτό στα 1932 αντικαταστάθηκε από ένα σύστημα εναέριας μεταφοράς.

Καθώς η μεταλλευτική δραστηριότητα αυξάνεται καινούργιες εγκαταστάσεις, αποκλειστικά λειτουργικού χαρακτήρα, δημιουργούνται στο επίπεδο της μέχρι σήμερα κύριας στοάς 262. Πρόκειται για την μονάδα διανομής ηλεκτρικού ρεύματος και παρασκευής πεπιεσμένου αέρα, το μηχανουργείο, τα γραφεία και τα φυλάκια. Η ατμοκίνητη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος βρισκόταν στην παραλία του Στρατωνίου.

Η αρχή της εξέλιξης του Στρατωνίου σε οικισμό γίνεται με την Μικρασιατική καταστροφή, οπότε πρόσφυγες από το μεταλλευτικό χωριό Μπάλια-Μαντέμ, κοντά στον Ελλήσποντο εγκαθίστανται σε πρόχειρα παραπήγματα στο Στρατώνι. Προφορικές μαρτυρίες μας βεβαιώνουν ότι οι κάτοικοι της Μπάλιας έρχονταν για δουλειά στα μεταλλεία του Στρατωνίου πολύ πριν την Μικρασιατική καταστροφή. Μετά τον ισχυρό σεισμό του 1932 που κατέστρεψε πολλούς οικισμούς της ευρύτερης περιοχής, ανοικοδομούνται και στο Στρατώνι οι γνωστής τυπολογίας κατοικίες - πυρήνες υπό την καθοδήγηση του Υπουργείου Ανοικοδομήσεως. Κάποια δείγματα σώζονται έως και σήμερα.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο η πλειοψηφία των μετοχών της ΑΕΕΧΠ & Λιπασμάτων περιέρχεται στην ιδιοκτησία του Μποδοσάκη Αθανασιάδη, ο οποίος με την δραστηριότητα του τόνωσε ιδιαίτερα τον μεταλλευτικό κλάδο και ειδικότερα το Στρατώνι (6).

Στα 1970 η ΑΕΕΧΠ & Λιπασμάτων κατασκεύασε στην παραλία του Στρατωνίου εργοστάσιο εμπλουτισμού και ξεκίνησε η παραγωγή μικτών θειούχων μεταλλευμάτων. Παράλληλα κατασκεύασε στο Στρατώνι συγκροτήματα διώροφων σε σειρά κατοικιών (110 στον αριθμό) για τους εργάτες καθώς και ανεξάρτητες μονοκατοικίες, πανταχόθεν ελεύθερες για το επιστημονικό προσωπικό.

Τον Φεβρουάριο του 1967 εγκαινιάστηκε η νέα σκάλα φορτώσεως η οποία κατασκευάστηκε σε χρονικό διάστημα μόλις 3 μηνών. Στα τέλη της δεκαετίας του 70 στην είσοδο του οικισμού, ο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας κατασκεύασε τα γνωστά συμπλέγματα εργατικών κατοικιών της εποχής.
Ήδη από το 1960 η εταιρεία είχε παραχωρήσει στον Άγγλο lουλιανό Χάντερ το δικαίωμα εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων μαγγανίου στην Πιάβιτσα. Η μεταλλευτική δραστηριότητα του μαγγανίου εκφυλίζεται σταδιακά και παύει οριστικά στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Απομεινάρια του μεταλλείου Πιάβιτσας του Χάντερ (το εργοστάσιο εμπλουτισμού και ο νεραύλακας), βρίσκονται στην διαδρομή μεταξύ Σταγείρων και Νεοχωρίου, καθώς και οι ανοιχτές εκσκαφές εξόρυξης των μαγγανιούχων μεταλλευμάτων, έχοντας ωστόσο αφήσει στους επερχόμενους το όνομα του ιδιοκτήτη ως τοπωνύμιο.

Το κοίτασμα μολύβδου , ψευδαργύρου και χρυσού - αργύρου της Ολυμπιάδας εντοπίσθηκε κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1960 από την ΑΕΕΧΠ & Λιπασμάτων, η παραγωγή στο μεταλλείο άρχισε το 1972 και συνεχίσθηκε μέχρι το 1995.

Στα 1976 κατασκευάστηκε στην Ολυμπιάδα το νέο εργοστάσιο εμπλουτισμού, οπότε τα προϊόντα της εκεί μεταλλευτικής δραστηριότητας έρχεται έτοιμο προς φόρτωση στην σκάλα του Στρατωνίου. Σήμερα τα Μεταλλεία Κασσάνδρας έχουν περιέλθει από την Καναδική εταιρεία TVΧ Hellas, στην KINROSS Gold Corporation, όπως και το σύνολο των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων και μεταλλευτικών δικαιωμάτων των Μεταλλείων Κασσάνδρας.


(1) Γ.Περαντώνης, Μικτά θειούχα μεταλλείων Κασσάνδρας Μ.Λάκκου και Ολυμπιάδας, Πρακτικά Ημερίδας: Ορυκτός Πλούτος Ν.Χαλκιδικής - Περιβάλλον, ΓΕΩΤΕΕ, Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 113.

(2) Η συμμετοχή των Μαδεμοχωρίων στην επανάσταση του 1821 έχει σαν συνέπεια την εγκατάσταση στην περιοχή στρατιωτικού σώματος 10.000 ανδρών για την φύλαξη των μεταλλείων. Την συντήρηση της στρατιωτικής δύναμης υποχρεώνονται να αναλάβουν τα Μαδεμοχώρια. Έτσι στο δεύτερο μισό του 190υ αιώνα, τα μεταλλεία περνάνε σοβαρή κρίση από την οποία εξέρχονται με την ίδρυση της Γαλλο- Οθωμανικής εταιρείας με την επωνυμία Μεταλλεία Κασσάνδρας . Από το 1893 παραχωρούνται στην εταιρεία τα δικαιώματα εκμετάλλευσης των μεταλλείων αντιμονίου, αργυρούχου μολύβδου και μαγγανίου.

(3) Ήδη από το 1705 με σουλτανικό φιρμάνι, παραχωρήθηκε στους κατοίκους της περιοχής, το δικαίωμα εκμετάλλευσης των μεταλλείων αργύρου. Παράλληλα στην περιοχή λειτουργούσε κρατικό νομισματοκοπείο. Στο Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας διαφυλάσσονται τα τεκμήρια του ορισμού των Μαδεμοχωρίων ως αυτοδιοικούμενης περιοχής.

(4) Τα Μαδεμοχώρια ήταν 12 συνολικά: ειδικότερα ήταν οι οικισμοί Νεοχώρι, Στάγειρα, Στρατονίκη, Στρατώνι, ...

(5) Η ΑΕΕΧΠ & Λιπασμάτων όπως ονομάζονταν για συντομία, ιδρύθηκε στα 1909 στην Αθήνα από τους Νικόλαο και Άγγελο Κανελλόπουλο, Λυσίμαχο Χαρίλαο, Αλέξανδρο Ζαχαρίου, Λέοντα Οικονομίδη και Λεωνίδα Αραπίδη. Παρήγαγε οξέα για βιομηχανική χρήση, υπερφοσφωρικά λιπάσματα και σύντομα επεκτάθηκε και στην υαλουργία.

(6) Το 1956 η ΑΕΕΧΠ & Λιπασμάτων ίδρυσε Σχολή Μαθητείας και
Επιμορφώσεως Στελεχών της εταιρείας στο Στρατώνι. Το 1966 η εταιρεία εξέδωσε το περιοδικό "Ο Κόσμος των Μεταλλείων» με αποκλειστικό σχεδόν κοινό τους εργαζόμενους της εταιρείας και τις οικογένειες τους, όπως φαίνεται από τα περιεχόμενα του πρώτου κιόλας τεύχους

Πηγή ΔήμοςΑριστοτέλη



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σχόλια αναγνωστών